🧝‍♂️Mitologie

CELTOWIE

Celtowie należeli do wielkich ludów założycielskich Europy. Wieki przed Rzymianami, królestwa celtyckie rządziły znaczną częścią Europy na północ od Alp. W ich największym stopniu, od V do III wieku p.n.e.,świat celtycki rozciągał się od Irlandii i części Hiszpanii na zachodzie do środkowej Turcji na wschodzie.

Kiedyś uważano, że Celtowie w drugim tysiącleciu p.n.e. najechały Europę Zachodnią. Jednak jest o wiele bardziej prawdopodobne, że ludy, które żyły tam przez tysiąclecia, stopniowo nabrały cech, które teraz nazywamy celtyckimi.

Celtowie nie byli jednorodną grupą, nie tworzyli imperium. Ich świat był mozaiką odmiennych dominiów i rozgałęzionych rodzin, połączonych wspólnym językiem i kulturą. Mimo to te pozornie zdezorganizowane ludy dominowały w Europie przez 500 lat, aż zostały pokonane przez Rzymian, a później zepchnięte do Irlandii, Walii, Szkocji, Kornwalii i Bretanii.

DZIEJE

Korzenie Celtów tkwią w kulturze Hallstatt, która rozwinęła się między XIII a V wiekiem p.n.e. rozszerzona na Europę Środkową. Nazwa pochodzi od austriackiego miejsca, w którym został znaleziony, Hallstatt. W V wieku p.n.e. bogate, mówiące po celtycku społeczności wojowników z północy podążały za księstwami Hallstatt. Celtowie osiągnęli szczyt w swojej kulturze zwanej „La Tène”.

Około 400 p.n.e., Celtowie migrowali przez Alpy i osiedlali się w północnych Włoszech. Inni spłynęli Dunajem, a 100 lat później najechali Grecję i Azję Mniejszą. Pod koniec III wieku p.n.e. tosnący opór Rzymian na południu, Germanów na północy i Daków na wschodzie położył kres ekspansji. W ciągu następnych dwóch stuleci Rzymianie podbili celtyckie twierdze, tak, że w pierwszym wieku naszej ery tylko Irlandia i część Wielkiej Brytanii były prawdziwie celtyckie.

Celtowie przyjęli chrześcijaństwo już w czasach rzymskich. Po upadku Rzymu w V wieku dawne tereny celtyckie przypadły Germanom. Renesans celtycki nastąpił w Irlandii i odległych częściach Wielkiej Brytanii między VI a VIII wiekiem.

ŹRÓDŁA

Wcześni Celtowie nie pozostawili żadnych źródeł pisanych. Nasza wiedza o ich kulturze opiera się zatem na pismach greckich i rzymskich, znaleziskach archeologicznych oraz nowszych tekstach irlandzkich i walijskich.
Źródła rzymskie i greckie pokazują, jak obcy był Rzymianom i Grekom świat Celtów. Dlatego opis tych ludzi jako przerażających, niezdyscyplinowanych barbarzyńców, którzy celowali w wojnie i oddawali się odrażającym rytuałom, nie zawsze jest wiarygodny. Archeologia była jednak w stanie potwierdzić pewne obserwacje.

Archeolodzy zrekonstruowali wiele z celtyckich artefaktów i inskrypcji rzymsko-celtyckich, o których starożytni pisarze nie wspomnieli. Ten obraz przedstawia wysoko wykształcone, wyrafinowane i zamożne społeczeństwo, którego umiejętności artystyczne i artystyczno-techniczne nie miały sobie równych w prehistorycznej Europie.

Napisane znacznie później przez mnichów w kontekście kultury postrzymskiej, chrześcijańskiej, teksty irlandzkie i walijskie powstały również w regionach graniczących niegdyś z celtycką Europą. Tylko w ograniczonym stopniu nadają się do rekonstrukcji mitologii celtyckiej. Ale te teksty są bardzo interesujące i dają wgląd w tradycje mitologiczne, które zainspirowały średniowieczną poezję arturiańską.

OBCHODY RELIGIJNE

Mitologia celtycka i ich kalendarz świąt religijnych posiadały cztery główne święta w roku.

Noc 1 lutego nazywała się Imbolc. Czczono Brigit, boginię płodności, oraz zbliżające się karmienie jagniąt przez owce. Chrześcijanie przenieśli później święto do Świętej Brygidy.

Beltaine (Beltane) obchodzono w Dzień Majowy, palono ogniska, a Belenus, bóg życia i śmierci, został uhonorowany. Festiwal był nowym początkiem i służył oczyszczeniu.

Lugnasad było trzecim świętem, które odbywało się 1 sierpnia, wyznaczając początek jesieni. Bóg słońca Lug wprowadził go na cześć swojej mamki Tailtiu. Chrześcijanie przemianowali go na Lammas.

Samin obchodzono w nocy z 31 października na 1 listopada. To był koniec lata i przełom roku. Dopiero w tym czasie duchy z innego świata stały się widoczne dla ludzi. Chrześcijanie uczynili to świętem Wszystkich Świętych. Halloween ma w tym swoje korzenie.

BOGOWIE WCZESNYCH CELTÓW OGNIA

Wielkie celtyckie festiwale ognia honorowały ogień jako ziemski odpowiednik słońca. Podobnie jak słońce, ogień podtrzymuje i niszczy życie. Oczyszcza, a z popiołów powstaje nowy wzrost. Po ognisku Celtowie rozrzucili popiół na polach jako nawóz.

Najważniejszymi ceremoniami ogniowymi były Samain i Beltaine, które dzieliły rok na lato i zimę. Świętowano roczny cykl Słońca i witano jego powrót z sezonowej „śmierci”.

Wiele ważnych wydarzeń w mitologii celtyckiej miało miejsce w dniach świątecznych związanych z tematami transformacji, odnowy, śmierci i odrodzenia. W Księdze Podboju Irlandii (XII w.n.e) wielka bitwa pod Mag Tuired rozgrywa się pomiędzy Tuatha Dé Danann i Fomorianami w Samain. Również w Samin umiera Cúchulainn, a Gawain opuszcza dwór Artura, by szukać Zielonego Rycerza. Historie związane z Beltaine prawie w całości dotyczą przełamania czaru Otherworldu. Przykładem jest powrót dziecka Rhiannon, Pryderi, które zostało skradzione przez demona.

EPONA

Epona była ważną boginią kontynentalnych Celtów. Jej imię oznacza „duża klacz” i zwykle przedstawia się ją siedzącą na koniu w siodle w towarzystwie ptaka, psa i źrebaka. Rzymianie sprowadzili Eponę do Brytanii. Była jedynym bóstwem celtyckim, które znalazło się w rzymskim panteonie. Popularna wśród kawalerii rzymskiej. Była związana z rolnictwem i płodnością, a ołtarze budowano dla niej w stajniach. W Brytanii jej kult mieszał się z kultem Macha i Rhiannon.

SYMBOLIKA ZWIERZĄT

Celtowie czcili zwierzęta za ich siłę, szybkość, płodność i inne cechy. W ich mitologii symbolicznie pojawiają się zwierzęta dzikie i domowe. Podobnie jak w Táin, byk jest symbolem władzy i bogactwa, a dzik kojarzy się z wojną. Wcześni Celtowie dekorowali metaloplastykę i monety z przedstawieniami zwierząt, często stylizowanymi lub ukrytymi we wzorach. W okresie rzymsko-celtyckim pojawiają się także pojedyncze figury zwierząt wykonane z brązu lub gliny, często razem z bogami. Epona jest prawie zawsze reprezentowana z końmi, a Nchalennia z delfinami.

BOGOWIE WCZESNYCH CELTÓW

Rzymianie podają nam tylko uproszczony opis religii celtyckiej, a bogowie celtyccy zostali zrównani z własnymi bogami, takimi jak celtycki Lug z Merkurym, Brigit z Minerwą.

Dzięki wpływom rzymskim i podbojom, Celtowie zaczęli kształtować swoich bogów z trwałych materiałów i wykonywali liczne inskrypcje religijne. Przedstawienia pokazują, że bogowie celtyccy nie pasują do starożytnego systemu bogów. Z inskrypcji znamy nawet niektóre rodzime imiona bogów.

Liczni bogowie celtyccy symbolizowali ważne aspekty życia, takie jak wojny, polowania, płodność, uzdrowienie czy błogosławieństwo żniw. Niektórzy ważni bogowie, tacy jak Lug, byli czczeni przez Celtów w całej Europie. Większość jednak była bożkami lokalnymi, plemiennymi lub rodzinnymi. Niektórzy bogowie byli powiązani z określonymi miejscami, takimi jak święte gaje, odległe góry lub jeziora. W Galii Borvo i Grannos były czczone w związku ze źródłami, a w Wielkiej Brytanii bogini Sulis nadała swoje imię źródłom leczniczym w Aquae Sulis, dzisiejszej łaźni.

CERNUNNOS

Ważnym bogiem Celtów był Cernunnos, jego imię oznacza „Rogaty”. Uważany był za pana przyrody, zwierząt, rolnictwa, dobrobytu i podziemi. Wizerunek przedstawia go z ludzkim ciałem i porożem jelenia na głowie. Siedzi ze skrzyżowanymi nogami, trzymając w jednej ręce naszyjnik, święty Torques, a w drugiej węża z głową barana. Ze wszystkich celtyckich bogów Cernunnos jest najbliższy uniwersalnemu bóstwu ojcowskiemu. Występuje w tradycjach literackich Irlandii i Walii i był wzorem dla diabła w ikonografii chrześcijańskiej.

BOHATEROWIE

W literaturze irlandzkiej dominują bohaterowie tacy jak Cúchulainn i Finn mac Cumhaill. W Brytanii tylko legendy arturiańskie mogły osiągnąć porównywalną popularność. Wśród „prostych” bohaterów kobiety były tak samo popularne jak mężczyźni, zwłaszcza gdy chodziło o miłość i wojnę, jak w historii Deirdre.
Bohaterskie opowieści celtyckie mają pewne powtarzające się wzorce. Krążą opowieści o jej niezwykłym poczęciu i narodzinach, jej słabościach (geazie), nadaniu imion, miłości, męczeństwie, bitwach, poszukiwaniach i śmierci. Na przykład Cáchalzinn miał trzech ojców. Miał obowiązek (geis) nie jeść psiego mięsa i zyskał miano „Pies z Culann” zabijając dziką sukę. Lug musiał udowodnić, że jest zwycięskim szachistą, zanim został przyjęty do Tary. Testem Gawaina była gra w dekapitację z Zielonym Rycerzem W wielu historiach miłosnych bohaterka uderza bohatera kozią bródką, aby ten uciekł z nią.

Ten schemat narracyjny prowadził do cykli długorękich sag o jednym lub grupie bohaterów: gawędziarze często gubili się w nieskończoności.

Wśród tekstów irlandzkich znajduje się zbiór prozy, Księga z Leinster, w skład której wchodzą m.in. Księga podboju Irlandii oraz wersja Dinisenchas (objaśnienie nazw miejscowości). Ten rękopis pochodzi z XII wieku. Księga Einrushme z Irlandii ma swoje korzenie we wcześniejszych próbach mnichów w VI i VII wieku skonstruowania historii Irlandii. Ten irlandzki mit stworzenia opisuje ciąg legendarnych podbojów od Sintfiur do przybycia Gaelów lub Celtów.
Najważniejszą częścią jest własność Tuatha DéDanann (ludzi bogini Danu), irlandzkich bogów. Aby się osiedlić, muszą wypędzić Fir Bolg i Fomorian. Jej ojcem chrzestnym był Dagda, „dobry bóg.” Mówi się, że Tuatha Dé Danann wycofali się do podziemia po przybyciu Gaelów do Irlandii.
Do tego dochodzi triada bogów rzemiosła Goibniu, Luchta i Credne oraz króla Nuadu, który dał władzę Lugowi po utracie ręki w bitwie.

PRZYBYCIE LUG

Nuadu, jednoręki przywódca Tuatha De Danann, urządzał wielką ucztę w Tarze, gdy w bramie pojawił się młody mężczyzna. Zapytany, ujawnił się jako Lug, syn Cian z klanu Tuatha Dé Danann i wnuk wrogiego Balora. Powiedział, że przybył, aby pomóc ich niepełnosprawnemu przywódcy w nadchodzącej bitwie między Tuatha Dé Danann a Fomorianami.

Tylko ci ze specjalną zdolnością mogli wejść do Tary, a Lug został o to zapytany. Odpowiedział, że jest stolarzem, ale strażnik nie był pod wrażeniem. Mamy już stolarza Luchta, szydził. Teraz Lug twierdził, że jest kowalem. Powiedziano mu, że mieli już kowala o imieniu Colum Cuaillemech, który był bardzo utalentowany i wynalazł trzy nowe techniki kucia.
W dalszych próbach Lug przekonywał strażnika, że jest mistrzem jako zapaśnik, harfiarz, wojownik, poeta, historyk, magik i brązownik, mógł nawet pracować jako podczaszy. Ale żaden z zawodów nie był potrzebny, Tuatha Dé Danann mieli już ludzi z tymi umiejętnościami.

W końcu Lug poprosił strażnika, aby sprawdził u Nuadu, czy którykolwiek z jego ludzi posiada wszystkie jego umiejętności. Jeśli tak, to chce przejść na emeryturę. Strażnik poszedł do króla i powiedział mu, że przy bramie jest człowiek o imieniu Lug, ale musi to być Ildanach, mistrz wszystkich sztuk, ponieważ połączył wszystkie te umiejętności w jednej osobie. Wśród mężczyzn Tuatha Dé Danann nikt nie okazał się lepszy.

Podekscytowany Nuadu zasugerował przetestowanie Luga. Odesłał strażnika z szachownicą i zmierzył się ze swoim najlepszym graczem. Po przekonującym zwycięstwie Lug został doprowadzony do króla, który zlecił mu kolejne zadanie. Ogma, mistrz wojowników króla, rzucił ogromny kamień z cytadeli, a Lug miał go sprowadzić z powrotem. Bez wysiłku Lug wrzucił go z powrotem do zamku, w jego dawne miejsce.

To zrobiło na królu tak wielkie wrażenie, że oddał koronę Lugowi, który z powodzeniem poprowadził Tuatha Dé Danann w walce z Fomorianami.

ŚWIATŁO I OŚWIECENIE

Celtowie wierzyli, że boskie siły działają we wszystkich aspektach natury i postrzegali słońce jako najważniejsze zjawisko naturalne. Było uważane nie tylko za źródło życia i płodności, ale także za uzdrawiającą moc i pociechę dla zmarłych.

Irlandzki bóg Lug kojarzył się ze słońcem i niebem. Jego imię oznacza „Jaśniejący”. Był jednym z najważniejszych bogów celtyckich i był mistrzem wszystkich sztuk i rzemiosł. Cezar nazwał go „Rtęcią Galijską”. Lug przyniósł światło z innego świata w formie oświecenia.
Przybycie Luga zapoczątkowało dwa ważne wydarzenia we wczesnej irlandzkiej mitologii. Najpierw wprowadził ideę jednego boga o wielu zdolnościach. Z drugiej strony stworzył nowy system bogów, którzy wypędzili pierwotne istoty i wnieśli do kraju wiedzę i porządek. Został królem Tuatha Dé Danann (Ludzi Światła). Wypędził Fomorian i spłodził Cúchulainna, wielkiego bohatera Ulsteru. Walijskim odpowiednikiem Luga jest Lleu, „Świetlisty ze zręczną ręką”.

Powracającym tematem w mitologii celtyckiej są święta bogów i uroczystości z dramatycznym zakończeniem.

Opowieści o Bricriu i Mac Da Thó obracają się wokół sporów o udział zwycięzcy.

Gráinne była uwodzona przez Diarmaida na uczcie. Deirdre rodzi się na uczcie. Piękny motyl Etain wpada do kubka miodu stając się kobietą. W historii Branwen przygotowania do ślubu i zawarcie traktatu pokojowego odbywają się na.

Etain, najpiękniejsza kobieta w Irlandii, poślubiła Midira, boga z Innego Świata żyjącego w grobowcu Bri Leith. Fuamnach, pierwsza żona Midira, była zazdrosna i zamieniła Etain najpierw w sadzawkę, potem w robaka, a na koniec w motyla, którego muzyka i zapach wypełniły powietrze.

Midirowi spodobał się nowy wygląd Etainy, więc Fuamnach ponownie sięgnąła po magię. Stworzyła wiatr, który rzucił Etain na skalisty brzeg, gdzie dryfowała bezradnie przez siedem lat. W końcu została odkryta przez Oengusa, przybranego syna Midira. Udało mu się każdej nocy przywracać jej ludzką postać. Żyli razem szczęśliwie, dopóki Fuamnach ich nie wytropił. Posłała nowy wiatr, który wdmuchnął Etain w kubek miodu. Kobieta trzymająca kubek nie zauważyła wijącego się owada i połknęła Etain. W łonie kobiety Etain dorosła i narodziła się ponownie jako ludzkie dziecko, 1012 lat po swoim pierwszym urodzeniu. Tym razem była to Etain, córka króla Etara z Ulsteru.
Kiedy była wystarczająco dorosła, poślubiła Eochaida Airema, króla Irlandii. Midir dowiedział się, że Etain została reinkarnowana i udał się do Eochaid, aby ją odzyskać. Ale Etain nie poszłaby bez zgody nowego męża, więc Midir wyzwał Eochaida na partię szachów. Wygrał, ale kiedy odebrał nagrodę, wszystkie bramy pałacu Eochaida zostały zamknięte. To nie odstraszyło Midira, w magiczny sposób wszedł do sali i złapał Etainę. Oboje uciekli przez komin sali w postaci dwóch łabędzi. Eochaid maszerował na Bri Leith i przez dziewięć lat oblegał kurhan. W końcu Midir wyszedł i obiecał, że zwróci Etain. Potem pojawiło się 50 kobiet, wszystkie wyglądały jak Etain. Eochain sprawdził je wszystkie, zanim podjął decyzję i wrócił do Tary.

Kilka lat później Midir wyznał królowi, że nie wybrał Etain. Etain była w ciąży z Eochaidem, kiedy uciekł z nią jako łabędź. Kobieta, którą Eochaid przez cały czas uważał za Etain, byla w rzeczywistości jego córką. W międzyczasie Eochaid spłodził syna, późniejszego bohatera Conaire Mora. Było więc coś dobrego w zalotach do Etainy.

DAGDA

Dagda, przywódca Tuatha Dé Danann, był znany jako „dobry bóg”, „wszechojciec” lub „pan wszelkiej wiedzy”. Jego atrybuty obejmowały magiczny kocioł i masywną maczugę na kołach. Kocioł zapewniał wystarczającą ilość żywność dla wszystkich, maczuga nie tylko rozbijała wrogów, ale potrafiła także wskrzeszać zmarłych przyjaciół. Dagda posiadał umiejętność określania pogody i żniw.
W nim łączą się elementy ojca bogów, boga burzy, wojny i płodności oraz słońca.

CYKL ULSTERÓW

Tak nazywa się zbiór irlandzkich sag heroicznych, z których najważniejszą epopeją jest Táin Bó Cuailnge, czyli Odpędzanie bydła Cuailnge. Najstarszy rękopis, pochodzący z XII wieku n.e., nosi tytuł Księga Ciemnej Krowy. Jednak początki tej historii są znacznie starsze i sięgają VIII wieku.

Táin nie opowiada o zwykłym szeleście bydła, ale o nadprzyrodzonych zwierzętach, wokół których utkany jest mit bojowy. Spór o Donn (Brown Bull) i Finnbennach (White Bull) symbolizował trwające spory między Ulsterem i Connachtem, dwiema najbardziej wysuniętymi na północ z pięciu starożytnych prowincji Irlandii. Według legendy byki już wcześniej walczyły ze sobą w innej formie, co jeszcze bardziej podkreśla tradycyjną wrogość.

Gdy historia została napisana, otrzymała pewne chrześcijańskie interpretacje, ale rdzeń mitu pozostał nienaruszony. Nadludzki wojownik Cúchulainn walczy o Ulster, Connachtem rządzi bogini i królowa Medb, a los obu królestw spoczywa w rękach Morrigan, bogini śmierci i zniszczenia.

MORRIGAN

Morrigan była najwyższą celtycką boginią wojny. Wędrowała po polach bitew, nasycając walczących dzikością i szukając ciał poległych. Potrafiła przewidzieć przyszłość i zamienić się w wronę lub kruka.

Morrigan była bóstwem trójcy, a w irlandzkich legendach pojawia się sama lub jako jedna z jej mniejszych postaci, Badb, Macha lub Nemain. Łączy śmierć i zagładę z wyraźną seksualnością. Uważa się, że służył jako wzór dla Morgane Le Fay w legendach arturiańskich.

BRĄZOWY BYK ULSTER

Królowa Medb z Connacht pewnego wieczoru leżała w łóżku ze swoim mężem Ailillem i oboje chwalili się swoim dobytkiem. Oboje posiadali skarby o jednakowej wartości. Jednak Ailill posiadał coś specjalnego : Finnbennach, byka z białymi rogami.

Medb na próżno przeszukiwała swoją ziemię w poszukiwaniu porównywalnego zwierzęcia, dopóki nie usłyszała o Donie. ten wspaniały brązowy byk Ulster należał do Daire mac Fiachniu. Po hojnej ofercie Daire był gotów oddać Medb byka Donna na rok. Przypadkiem podsłuchał rozmowę posłańców królowej jak przechwalali się, że i tak zabrali by zwierzę bez jego zgody. Rozzłoszczony wycofał swoją obietnicę i ukrył byka.

ŚCINANIE GŁÓW

W wierzeniach celtyckich dusza mieszkała w głowie. Celtowie ścinali głowy swoim zabitym przeciwnikom przechowując jako trofea lub składali w ofierze swoim bogom w świątyniach.

Ścięcie głowy jest zatem ważnym tematem w mitach celtyckich, w których często żyją odcięte głowy. W Mabinogionie głowa Brâna, „błogosławionego”, zostaje ścięta, przynosząc szczęście jego towarzyszom. W historii Lomny błazen Finna mac Cumhailla, którego głowa została odcięta i umieszczona na słupie, wciąż może mówić. Głowa bohatera Ulsteru Conall Cernach jest szczególnie duża i służy jako naczynie do picia mleka, które wzmacnia osłabionych mężczyzn Ulsteru.

Inny aspekt kultu głowy można dostrzec w „sztuce w dekapitację” mitów o Bricrius Fest w cyklu Ulster oraz opowieści o Gawain i Zielonym Rycerzu. Chodzi o kwestię honoru i o to, czy aktorskie postacie wykazują odwagę, czy tchórzostwo. Kładąc głowy na ścięcie, Cúchulainn i Gawain udowadniają swoją odwagę i uczciwość.

BRICRIU

Bricriu, krępujący język wichrzyciel, zbudował sobie wspaniałą salę w Emain Machane, by zaimponować gościom. Zaprosił na ucztę tradycyjnie rywalizujących mężczyzn z Ulsteru i Connachtu. Bricriu był znany ze swojego niezadowolenia od dawna i nikt nie chciał przyjść. Z powodu jego gróźb nie mieli jednak wyboru. Najszlachetniejszy wojownik przy stole zawsze miał przywilej wyboru najbardziej soczystej pieczeni. Bricriu wykorzystał etykietę bohatera jako okazję do wzniecenia niezgody. Zbliżył się kolejno do trzech wojowników, Loegaire Buadach, Conall Cernach i Cúchulainn, i przekonał każdego z nich, by zażądał części honorowej. W tym samym czasie zwrócił ich żony przeciwko sobie.

Sprawa pozostała nierozwiązana, aż pewnego wieczoru przed ludźmi Ulsteru zgromadzonymi w Emain pojawił się chamski olbrzym. Kolejno wyzwał Loegaire’a, Conalla i Cúchulainna do dekapitacji, pod warunkiem, że wróci następnego wieczoru i ściąnie im głowy. Wszyscy trzej zgodzili się i Loegaire zadał pierwszy cios.
Ściął głowę prostaka i wyszedł z sali z głową pod pachą. Następnego wieczoru olbrzym wrócił z podniesioną głową, by się zemścić, ale tchórz Leogaire odmówił.

Tak stało się z Conallem. Tylko Cúchulainn był gotów zapłacić cenę. Uklęknął i czekał na cios, ale nie nadszedł. Gigantem okazał się Cú Roi mac Daire, który chciał, aby jego poprzednia ocena została potwierdzona. Cúchulainnowi oszczędzono ścięcia głowy i ogłoszono go niekwestionowanym bohaterem całej Irlandii.

GIGANCI

Giganci pojawiają się w różnych formach w mitologii celtyckiej. Bohaterowie tak potężni jak Finn mac Cumhaill czy Brân są przedstawiani jako olbrzymy. Niektóre olbrzymy służą do zilustrowania odwagi bohaterów, jak Wrnach gigant, którego miecz Culhwch musi ukraść, aby zdobyć Olwen jako pannę młodą. Inni występują jako pretendenci, tacy jak Cú Roí mac Daire na Bricrius Fest. Inni giganci bywają tępi lub delikatni. Celtowie znali także kobiece olbrzymy, jak Bébinn w cyklu Finn czy Cymidei Cymeinfall w opowieści o Branwen.

CYKL FINNA

Najstarsze pisane fragmenty irlandzkiego cyklu Finn pochodzą z VIII wieku naszej ery, ale stylistycznie historie można przypisać do III wieku naszej ery. Pierwsze pełne zestawienie ośmiu głównych części pojawiło się w XII wieku n.e. Cykl łączy w sobie dużą liczbę opowiadań zarówno w formie prozy, jak i wersetu. Mówi się, że z tego wywodzą się motywy legendy arturiańskiej.

Nadprzyrodzonym bohaterem tego cyklu jest poeta i jasnowidz Finn mac Cumhaill, późne wcielenie boga Luga. Przewodzi Fianna, elitarnej walecznej grupie irlandzkich wojowników, oddanych obronie króla, wybranych ze względu na ich siłę i odwagę. Boski status Finna potwierdza wiele wydarzeń z jego życia. Wychowany przez druida, poślubia kobietę przemienioną w jelenia. Jego wiedza pochodzi z dotykania Łososia Mądrości, widzi przyszłość, używa magii i jest nadludzkim wojownikiem. Czasem mówi się też o cyklu Ossian, nazwanym na cześć najważniejszego syna Finna, wielkiego poety i wojownika Oisina, który w późniejszych opowieściach gra główną rolę.

ŁOSOŚ MĄDROŚCI

Przez siedem lat bard Finneces łowił ryby w Linn Feic na rzece Boyne w nadziei na złapanie Fintana, legendarnego łososia mądrości. Proroctwo mówiło, że ktokolwiek zje łososia, zostanie pobłogosławiony nieskończoną mądrością i zostanie nazwany Finn. Pewnego dnia chłopiec o imieniu Demna chciał zostać jego uczniem i ku wielkiej radości Finnecesa wkrótce złapali Fintana razem. Oddał go Demnie do ugotowania, a chłopcu zabronił jeść ryby, bo nie chciał mieć po tak długim czasie niepowodzenia.

Finneces nie wiedział, że Demna to pseudonim młodego Fina Mac Cumhailla. Podczas gotowania ryby Finn przypalił kciuk na skórze i włożył go do ust, aby złagodzić ból. Skosztował więc łososia i przeszła na niego jego mądrość. Kiedy Finneces dowiedział się o tym, powiedział zrzędliwie, że Finn może zjeść całą rybę, co zrobił. Teraz mógł patrzeć w przyszłość.

DEIRDRE I NIESZCZĘŚCIE

Jeszcze przed narodzinami Deirdre druid Cathbad przepowiedział, że będzie bardzo piękna, ale także spowoduje wiele cierpienia w Ulsterze. Dlatego niektórzy chcieli zabić dziewczynę zaraz po jej narodzinach, ale król Conchobar postanowił wychować ją w odosobnieniu, a później, w odpowiednim czasie, sam ją poślubić.

Deirdre została wychowana w samotnym domku myśliwskim przez nianię Conchobara, Leborcham. Wyrosła na piękną kobietę. Pewnego dnia, tuż przed ślubem z królem, zobaczyła kruka pijącego krew zabitego cielęcia na śniegu. Zapytała Leborchamę, czy wszyscy mężowie są pomarszczeni i siwi jak Conchobar, czy też istnieją mężczyźni o ustach czerwonych jak krew, skórze białej jak śnieg i kruczych włosach. Nie myśląc o przepowiedni, Leborchama powiedziała, że Naoise, syn Uisnecha, posiada takie zalety. Deirdre natychmiast postanowiła go poznać. Umówiła się na spotkanie i oboje się zakochali. Naoise wiedział, że Deirdre została obiecana królowi i był powściągliwy, ale Deirdre naciskała na niego i ostatecznie para uciekła do Szkocji. Conchobar był wściekły i ścigał ich swoją armią. Po okresie zaciekłych walk Conchobar został przekonany do zawarcia rozejmu. Wysłał trzech wojowników, Fergusa mac Roicha, Dubthacha Doeltengę i Cormaca, by przekonali zbiegów do powrotu, jednocześnie zapewniając im bezpieczeństwo. Ale ledwie wrócili do Ulsteru, Conchobar złamał słowo i kazał zabić wszystkich trzech synów Uisnecha przez Eogana mac Durthachta.

Fergus i jego ludzie byli wściekli zdradą. Zaatakowali Conchobara i zabili 300 jego ludzi, po czym uciekli do Nemezis Ulsteru Connacht.

Tak więc proroctwo się wypełniło, a Deirdre miała złamane serce. Została żoną Conchobara i była nieszczęśliwa. Po roku Conchobar zapytał ją, jakich dwóch rzeczy nienawidzi najbardziej. Deirdre odpowiedziała, że najbardziej nienawidzi jego, a potem Eogana mac Durthachta. Król zdecydował, że powinna spędzić następny rok z Eoganem. W drodze do jego dworu, Deirdre odebrała sobie życie z wozu i zmarła.

Miłość między dwiema nadprzyrodzonymi istotami lub między bóstwem a człowiekiem jest centralnym tematem wielu mitów celtyckich. Często w grę wchodzą trzy osoby: przystojny młody mężczyzna, piękna dziewczyna lub kobieta i nieudany zalotnik lub mąż, który jest zwykle znacznie starszy. Irlandzkie opowieści o Dirmaid i Gráinne, Deirdre i Naoise dotyczą takich typowych trójkątnych konstelacji i ich tragicznego końca. Walijska saga o Pwyllu i Rhiannon przypomina Irlandzką. Podstęp przeciwko Gwawlowi, odrzuconemu zalotnikowi Rhiannon, prowadzi do oczarowania regionu Dyfed, w którym znikają wszyscy oprócz bohaterów opowieści.

Mitologia irlandzka zajmuje się także ideą świętego królestwa lub zwierzchnictwa, w którym zjednoczenie króla z boginią miłości i płodności zapewnia dobrobyt ziemi. Bogini często pojawia się jako stara wiedźma, która po spełnieniu swojego obowiązku okazuje się młoda i piękna.

Inskrypcje i rzeźby czczą boskie pary jako symbole harmonii, zdrowia, bogactwa i ochrony.

DIRMAID I GRÁINNE

Starzejący się Finn mac Cumhaill, przywódca Fianny, postanowił ponownie się ożenić. Po długich namysłach wybrał Gráinne, córkę króla Cormaca mac Airta z Tary. Gráinne nie pokochałaby jednak starca, a na uczcie weselnej upodobała sobie przystojnego wojownika imieniem Dirmaid. Kazała przynieść eliksir nasenny, a kiedy wszyscy goście weselni z wyjątkiem Diarmaid już spali, Gráinne poprosił go, by ją porwał.
Z lojalności wobec Finna, Diarmaid początkowo odmówił. Ale kiedy Gráinne zakwestionowała jego męskość, ustąpił. Wyprowadzili konie i wozy ze stajni i odeszli.
Kiedy Finn obudził się i zdał sobie sprawę, co się stało, wpadł w złość. Stracił swoją narzeczoną na rzecz jednego ze swoich najbardziej zaufanych wojowników. Nakazał Fiannie wytropić ich psami i nie dać im ani chwili odpoczynku, dopóki nie zostaną schwytani.
Dirmaid i Gráinne uciekli w panice, ich prześladowcy byli tuż za nimi. Polowanie było tak bezlitosne, że ledwo mieli czas na jedzenie lub spanie. Jedynym sposobem na odpoczynek był magiczny płaszcz, który czynił ich niewidzialnymi, który pożyczył im przybrany ojciec Diarmaid, Angus. Przez 16 lat wędrowali po Irlandii, żyjąc z tego, co polowali lub zbierali, i przeżyli wiele przygód z udziałem naturalnych i nadprzyrodzonych mocy.
W końcu zebrali się Angus i ojciec  Gráinne’a prosząc o przebaczenie dla pary. Finn zgodził się, pod warunkiem, że Diarmaid nie pochwali się Gráinne. W Tarze odbył się festiwal pojednania, a król przywrócił ziemie Dirmaid. Dirmaid i Gráinne cieszyli się przez kilka lat szczęścia. Ale Finn nigdy nie przestał nienawidzić Dirmaid. Pewnego dnia postanowił przyłączyć się do polowania na dzika Bena Bulbena. Przepowiednia mówiła, że umrze w konfrontacji z bestią, która w rzeczywistości była jego zaczarowanym przyrodnim bratem.

Zgodnie z przewidywaniami, Dirmaid został śmiertelnie ranny, a jego jedyna szansa na przeżycie leżała w czarach Finna. Finn mógł ożywić umierających wojowników wodą. Dwukrotnie szedł do źródła, ale za każdym razem rozlewał wodę. Za trzecim razem odniósł sukces, ale było już za późno, Dirmaid już nie żyła.

ZWIERZĘTA

Mitologia celtycka zna wiele zwierząt dzikich i domowych. Oisin i Lanval przenoszą się do Zaświatów przez wspaniałe białe konie. Walczące byki reprezentują Ulster i Connacht. Culhwch kojarzy się ze świniami, Etain staje się pięknym motylem, Finn otrzymuje mądrość od łososia. Smutek Deirdre zaczyna się, gdy widzi kruka pijącego krew zabitego cielęcia. Święty Patryk przybiera postać jelenia, a Pwyll zabłąka się do Otherworldu podczas polowania na jelenie.

Zwierzęta miały ogromne znaczenie w życiu Celtów. Konie były cenionymi zwierzętami i szanowane za ich urodę, szybkość, odwagę i siłę.

To uczyniło z nich symbol arystokratycznej kasty wojowników. Bo jakie zwierzę mogłoby lepiej przenieść bohatera do Otherworldu? Bydło dostarczało Celtom niezbędnych środków do życia: mięsa, nabiału, skóry, kości i rogu na narzędzia. Woły były głównie zwierzętami pociągowymi, byki reprezentowały potęgę i dobrobyt ich właściciela.

Polowanie było uprawiane jako sport i ze względów prestiżowych, istniała też duchowa więź między myśliwym a zwierzyną. Zwierzęta, które dostarczały mięsa na uczty, były traktowane z szacunkiem. Składano ofiary ze zwierząt, aby zdobyć Zaświaty.

OISIN W KRAINIE WIECZNEJ MŁODOŚCI

Pewnego dnia Oisin, syn Finna mac Cumhailla, był na polowaniu ze swoim ojcem i Fianna, ich wojownikami. Potem dołączyła do nich piękna, baśniowa kobieta na białym koniu. Nazywała się Niam, „Złote Włosy” i powiedziała, że przybyła, by zabrać Oisin do Tir na nÓg, krainy wiecznej młodości.

Niam powiedziała im, że kocha Oisin, odkąd ona i jej ojciec jeździli po Irlandii kilka lat wcześniej. W tym czasie obserwowała go biegnącego przez łąki jak młody jeleń, w każdym calu myśliwy i wojownik. Wróciła na siedem lat i siedem dni, by patrzeć, jak rośnie, w końcu przyzwolił ojciec wyznać  jej swoją miłość.

Zaklęciem sprawiła, że Oisin się w niej zakochał i pojechali na białym koniu Naima przez jeziora, rzeki i mgliste morza do Tir na nÓg. Tam pobrali się i żyli razem szczęśliwie przez 300 lat Oisinowi wydawało się, że tak szybko minęło jak trzy tygodnie.
Potem Oisin zatęsknił za domem, chciał znów zobaczyć ojca i przyjaciół. Niam próbowała wyperswadować mu powrót do Irlandii. Nie mogąc zmienić jego zdania, dała mu swojego białego konia w podróż i ostrzegła, żeby z niego nie zsiadał, bo inaczej nigdy nie wróci.

Kiedy Oisin wrócił do Irlandii, wszystko się zmieniło. Krajobraz się zmienił, jego ojciec i Fianna od dawna nie żyli, a praktykowano nową wiarę. Głęboko zasmucony Oisin odwrócił się, by wrócić do swojej wróżki. Nie odjechał daleko, gdy chłopi poprosili  go o pomoc w załadowaniu ciężkiego kamienia na wóz, zgodził się, ale gdy zatrzymał się, puściły mu wodze i Oisin upadł na ziemię. Koń natychmiast zniknął, a Oisin zamienił się w starca, ślepego i umierającego.

Został zabrany do świętego Patryka, który podróżował po kraju głosząc nową wiarę. Święty nawrócił Oisina na nową wiarę i spisał niektóre z jego opowieści z dawnych czasów, kiedy Fianna rządzili krajem. Wkrótce wojownik-poeta i jego świat pożegnali się na zawsze.

WCZESNE MITY Z WALII

Arcydziełem średniowiecznej literatury walijskiej jest kolekcja Mabinogion. Praca składa się z dwunastu tekstów o różnej treści narracji, w tym Czterech gałęzi.
Do najstarszych zachowanych rękopisów należą Biała Księga Rhyddercha i Czerwona Księga Hergesta z XIV wieku. Ale historie muszą być znacznie starsze, ponieważ zawierają liczne elementy celtyckie, takie jak boscy bohaterowie, zaczarowane zwierzęta i zaświaty. W miarę ich spisywania dodano elementy rycerskości wywodzące się z nowszych wpływów kontynentalnych.
Cztery gałęzie to opowieści o Pwyllu, Branwen, Manawydanie i Math, są też teksty o śnie Rhonabwy i przemianie Peredura.
Z Culhwch i Olwen, zbiór tekstów Mabinogion zawiera jedną z najstarszych opowieści walijskich arturiańskich (XI wiek). Artur pojawia się w tej historii jako mieszanina celtyckiego przywódcy plemiennego i nadwornego króla.

RODZINA

Plemiona celtyckie lub tuath były rządzone przez królów poprzez zgromadzenia ogólne ludu. Społeczeństwo celtyckie było ściśle hierarchicznie podzielone na cztery grupy: szlachtę, wojowników, chłopów i uczonych. Do tych ostatnich należeli święci mężowie (druidzi), poeci (bardowie) oraz zręczni rzemieślnicy, zwłaszcza ślusarze. Pokrewieństwo odgrywało ważną rolę, a Celtowie żyli, pracowali i walczyli w dużych grupach rodzinnych, które mogły liczyć setki lub tysiące „krewnych”. Nic więc dziwnego, że bohaterowie tacy jak Cúchulainn czy Peredur nie rozpoznali od razu „ciotki” lub „kuzynki” podczas swoich podróży.

Walijskie sagi Czterech Gałęzi Mabinogi obracają się wokół dwóch potężnych, boskich rodzin, Domów Dôn i Llyr. Dôn, bogini matka spokrewniona z gaelicką Aną, jest żoną Beli Mawra (Irlandzkiego Żółci). Ich potomkami są Dzieci Światła lub Nieba, porównywalne do Tuatha Dé Danann z irlandzkiej mitologii.

Z drugiej strony potomkowie boga morza Llyra (gaelickiego lira) są bardziej podobni do Fomorian i postrzegani są jako pozostałość wcześniejszego, ciemnego wieku. Bran Błogosławiony i Branwen są dziećmi Llyra. Między tymi dwiema rodzinami często dochodzi do kłótni, ale podobnie jak ich irlandzkie odpowiedniki, łączy je małżeństwo mieszane.

BRANWEN, CÓRKA LLYR

Branwen, siostra Brana Błogosławionego z Walii, została obiecana królowi Irlandii Matholwchowi, aby zapewnić pokój z Irlandią. Jej drugi brat, Efnisyen, był temu przeciwny, a kiedy pojechał do Harlech na ślub, poważnie obraził Matholwcha. Znęcał się nad jego końmi, tak że musiały zostać zabite. Bran chciał uszczęśliwić gości prezentami. Za szczególnie cenny uznano magiczny kocioł z Irlandii, który mógł wskrzeszać zmarłych wojowników.
Branwen pojechała do Irlandii jako królowa z Matholwch i przez jakiś czas żyli razem szczęśliwie. Ale gniew króla nadal się tlił, podsycany przez jego doradców. Jego żonę zesłano do kuchni, gdzie była codziennie nękana przez służbę. Ponieważ król trzymał  ją zamknięciu, Branwen wytresowała szpaka. Kiedy ptak zaniósł wiadomość jej bratu, ten natychmiast najechał Irlandię.
Bren był olbrzymem i pływał po Morzu Irlandzkim na czele swojej floty, niosąc na plecach harfistów i lutniistów. Irlandczycy wycofali się za rzekę Shannon i zniszczyli przeprawę. Ale Bran był tak duży, że utworzył most i mógł przejść przez swoją armię. Matholwch ostatecznie zgodził się abdykować na rzecz swojego syna, którego urodziła Branwen. Podczas intronizacji Efnisyen obraził się i wrzucił chłopca do ognia. Znowu toczyła się walka. Irlandczycy zdobyli przewagę dzięki magicznemu kotłowi. Efnisyen zniszczył kocioł i siebie, Walijczycy podbili. dziesięć z siedmiu ocalałych samców.
Brân, śmiertelnie ranny zaklętą włócznią, kazał aby odciąć mu głowę i zabrać do „White Hill” w Londynie i pochować tam twarzą na wschód, aby odstraszyć wrogów. Po drodze grupa przebywała w Harlech przez siedem lat. Następnie odwiedziła Otherworld of Gwales i spędziła osiem lat w Pembroke. Głowa żyła cały czas i była miłym towarzyszem dla innych.
W końcu głowa została pochowana. Branwen zmarła, pękło jej serce w Walii. Płakała, że przez nią zniszczone zostały dwa wielkie kraje.

WSPANIAŁE KOTŁY

Magiczne kotły pojawiają się wielokrotnie w mitologii irlandzkiej i walijskiej. Niektóre, jak Dagda, są zawsze wypełnione, inne, jak Brân ożywiają zmarłych, zawierają święte przedmioty lub eliksiry mądrości. Ale najbardziej tajemniczym ze wszystkich pojemników jest Święty Graal, który obdarza właściciela nieśmiertelnością. Zachowane kotły z wczesnego okresu celtyckiego wykonane są z brązu, miedzi lub srebra i są bogato zdobione. Szczególnie dobrym przykładem jest kocioł Gundestrup z I wieku p.n.e.  przedstawiający boga Cernunnos trzymającego obręcze i węża.

INNY ŚWIAT

Celtowie, zanim zostali chrześcijanami, wierzyli w odrodzenie po śmierci. Taka była ich wiara w to, że spłatę długów czasami odkładano na spotkania w późniejszym życiu, a wojownicy rzucali się do bitwy bez widocznego strachu przed śmiercią.

Inny świat mitu celtyckiego to niewidzialne królestwo bogów, duchów, wróżek i gigantów. Może przybierać różne formy, od nieba, które przyciąga marzycieli, takich jak Oisin, do czyśćca. Po wydaleniu Tuatha Dé Danann mieszkali w wygodnych podziemnych mieszkaniach zwanych síd. Z drugiej strony Fomorianie musieli żyć w wilgotnych miejscach, takich jak jeziora.

Granice między światem widzialnym i niewidzialnym nie są jasno określone w micie celtyckim. Wróżbici zamieszkują oba królestwa, a bohaterowie tacy jak Cúchulainn i Finn mac Cumhaill są częstymi gośćmi w Otherworld. Pwyll udał się na polowanie do Otherworldu i obraził boga zimy Arawna. Płacąc za swój błąd, zajął miejsce Arawna na rok i stoczył doroczną bitwę z Hafganem, duchem Lata.

PAN INNEGO ŚWIATA

Podczas jednego z polowań Pwyll, książę Dyfed, obraził króla Arawna z Zaświatów, wyganiając jego psy z schwytanego jelenia . Aby zadośćuczynić, zgodził się przyjąć wygląd Arawna i zastąpić go w Otherworld na rok, by zabić sąsiedniego króla Hafgana, który nieustannie zagrażał królestwu Arawna.

Pwyll zgodził się, ale martwił się, co stanie się z jego krajem pod jego nieobecność. Arawn też o tym pomyślał, chcąc w zamian przyjąć postać Pwylla i przejąć jego obowiązki. Obaj wymienili spojrzenia i zanim się rozstali, Arawn ostrzegł Pwylla, że może zabić Hafgana tylko jednym cięciem, drugie go ożywi. Pwyll zachowywał się z honorem i chociaż żona Arawna wierzyła, że jest jej mężem, nie sypiał z nią.
Pod koniec roku zabił Hafgana za jednym zamachem i stwierdził, że jego królestwo jest dobrze zarządzane. Kiedy opowiedział swoim ludziom, co się stało, dali mu tytuł „Pan innego świata”

PODRÓŻ DO INNEGO ŚWIATA

Stara irlandzka opowieść nazywana immram opowiada o podróżach do innego świata. Ten świat jest zwykle położony na archipelagu lub wyspie oceanicznej na zachodzie. Typowy dla tego jest Immran Brain (Żeglarstwo Bran’s) z VII lub VIII wieku. Brân, syn Febala, szukał w Zaświatach, krainie kobiet, gdzie nie było ani smutku, ani zimy. Kiedy wrócił po licznych przygodach, stwierdził, że minęło wiele lat. Jego rodzina  już dawno nie żyje, a o nim krążyły już stare legendy.

Mędrcy i Widzący

Najsłynniejszym mędrcem w mitologii celtyckiej jest Merlin, mentor króla Artura. Ale było wielu innych, takich jak Amairgin, Cathbad, Mug Ruith i Taliesin. Mieli kontakt z Zaświatami i cieszyli się wielkim szacunkiem. Wielu z nich było druidami, termin prawdopodobnie pochodzi od celtyckiego słowa oznaczającego dąb, święte drzewo. Swoją tajemną wiedzę mogli przekazać tylko ustnie. Te prawa, opowieści, tradycje i magiczne formuły, których zapamiętanie zajęło nowicjuszowi nawet 20 lat, były zagrożone zapomnieniem wraz ze śmiercią druida.

ŚWIĘCI CELTYCY

Mitologia celtycka została również zachowana w chrześcijaństwie, choć w zmienionej formie, a motywy mitologiczne wpłynęły do tradycji chrześcijańskich. W szczególności opowieści o celtyckich bohaterach i wojownikach zostały przyjęte jako cudowne wydarzenia w życiu świętych. Oczywiście święci nie mogli celować w walce, ale mogli dokonywać cudów. Większość cudów przypisuje się św. Patrykowi, a wiele z nich wydarzyło się podczas jego walki z druidyzmem. Na dworze króla Loegaire’a w Tarze Patryk musi zniszczyć druidów Lochru i Lucetmail, aby nawrócić króla i jego otoczenie na chrześcijaństwo.

Zew jelenia

Święty Patryk udał się do Tary ze swoim nowicjuszem Benenem, aby nawrócić króla Loegaire mac Neill i jego świtę na chrześcijaństwo. Była Wielkanoc i Patrick zatrzymał się tuż przed Cytadelą, aby rozpalić wielkanocne ognisko.

Loegaire również przygotował na tę noc ognisko. Chciał świętować Beltaine, odrodzenie wiosny, tak jak jego ludzie robili to przez setki lat. Ale ledwie jego ogień rozpalił się, zauważył blask ognia Patryka na horyzoncie. Rozzłoszczony tą rywalizacją poprosił swoich druidów o radę. Przepowiedzieli, że płomienie Patricka będą płonąć wiecznie i jego
przewyższy. To rozgniewało Loegaire’a jeszcze bardziej i przysiągł, że to powstrzyma.

Król uznał to za wyzwanie i wyruszył z armią Tary, by stawić czoła świętemu. Gdy podszedł bliżej, zobaczył, jak Patryk podnosi ramiona w modlitwie, po czym opadła mgła, zasłaniając widok. Kiedy wyszedł, Patricka i jego towarzysza już nie było. Gdy odchodzili, Loegaire zauważył jelenia z jelonkiem, który zmierzał w stronę Tary.

CELTYCKIE OŚWIECENIE

Ostatecznie chrześcijaństwo pomogło zachować mitologię celtycką. Legendy zostały włączone do życiorysów świętych jako cudowne wydarzenia. Niektóre czyny Świętego Patryka przypominają Cúchulainn. Zaadaptowano również symbolikę zwierząt i roślin, jak w przypadku św. jak w przypadku św. Kolumba, którego imię oznacza „gołąb”. Ten świat, oddany w tradycyjnie bogato ilustrowanym stylu narracyjnym Celtów, zainspirował wspaniale ilustrowane rękopisy z VII i VIII wieku. Dzieła Księga Durrow, Księga św. Lindisfarne i Book of Kells są znane na całym świecie.

ARTUR

Artur pojawia się w mitach ze wszystkich regionów celtyckich. Być może był wojownikiem z Wielkiej Brytanii. W średniowieczu wokół niego i jego rycerzy powstało wiele legend, które dotyczyły aspektów Finna mac Cumhailla i Fianny. Wczesne odniesienia do Artura można znaleźć w walijskim wierszu Aneirina (VI wiek), pismach brytyjskiego mnicha Gildasa (VI wiek) i celtyckiego historyka Nenniusa (VIII wiek). Łacińska historia Walii z X wieku opowiada o jego zwycięstwach i porażkach w bitwie pod Camlan.

OPOWIEŚĆ ARTURIAŃSKA

Jej początki są niejasne, ale Culhwch i Olwen to najwcześniejsza opowieść arturiańska w języku celtyckim. XII-wieczny walijski poemat Loot of Annwfn jest prototypem poszukiwań Graala. Legendy arturiańskie stały się popularne w literaturze irlandzkiej głównie ze względu na ich podobieństwo do Finna mac Cumhailla i Fianny, ale irlandzki Artur jest bardziej drapieżnym najeźdźcą. Geoffrey z Monmouth napisał w XII wieku popularny mit o królu Arturze. Norman Wace opracował wersję z dworską ramą i jako pierwszy wspomniał o okrągłym stole. Nieco później francuski poeta Chrétien de Troyes rozszerzył historię o nowe elementy pochodzenia kontynentalnego. Wpadł na pomysł miłości dworskiej (Minne) i pierwszej wersji legendy o Graalu.

Angielska wersja Layamona wniosła celtyckie tradycje ludowe, aw XIII wieku Wolfram von Eschenbach napisał swój Parzival . W XIV wieku Sir Gawain i Zielony Rycerz stali się największą legendą arturiańską w średnioangielskim, a Le Morte d’Arthur Sir Thomasa Malory’ego uchwycił sagę w XV wieku w ostateczny kształt.

ZMIANA KSZTAŁTU

Zdolność do zmiany kształtu, przekształcania się w przedmiot lub inną istotę jest bardzo powszechna w mitologii celtyckiej. Straszna bogini wojny Morrigan pojawia się jako wrona, która żywi się zwłokami wojowników. Arawn, król walijskich zaświatów, zamienia się formami z Pwyll, zaczarowana matka Oisina, Sadb, zostaje kozą. Merlin może także przemieniać siebie i innych. Pomaga, poprzez zaklęcie, sprowadzić ojca Artura, Utera, razem z Igrianą, żoną księcia Gorloisa Kornwalii, tymczasowo dając Uterowi wygląd Gorloisa.

WODA

Dla Celtów woda była zarówno stwórcą, jak i niszczycielem życia. Kontrastujące obrazy znajdują odzwierciedlenie w różnych narracjach Merlina.

W Le Morte d’Arthur Sir Thomasa Malory’ego Merlin zostaje uwiedziony przez intrygę Nimue. Jest córką brytyjskiego boga morza Dylana i czasami jest utożsamiana z „Panią Jeziora”. Nimue najpierw uwodzi Merlina, aby poznać jego magiczne sekrety. Nauczywszy się od niego wszystkiego, wykorzystuje swoją wiedzę do
zamknąć go w jaskini na zawsze.

W wersji bretońskiej źródło w Lesie Broceliande, gdzie spotykają się Vivien i Merlin, wskazuje na związek Vivien z wodą. Zakochują się, a czarodziej w poczuciu winy wycofuje się ze świata. Ale dobrze się to kończy, bo zakochani żyją długo i szczęśliwie w swoim sanktuarium. Nimue i Vivien to jedna i ta sama postać, ich przeciwieństwa reprezentują różne aspekty wody i różne tradycje opowiadania historii. Młodsza wersja bretońska bardziej odpowiada romantycznemu nastrojowi tamtych czasów.

CULHWCH I OLWEN

Culhwch został nazwany na cześć zagrody dla świń, w której się urodził. Jako młody mężczyzna drażnił się ze swoją macochą, która przysięgała, że nigdy nie dotknie kobiety, dopóki nie zdobędzie ręki Olweny, pięknej córki giganta Ysbaddadena.

Culhwch udał się na dwór swojego kuzyna Artura, by poprosić o pomoc. Zebrała się tam grupa niezwykłych osobistości, które towarzyszyły mu w poszukiwaniach zamku Ysbaddadena. W drodze spotkali pasterza olbrzyma, którego żona okazała się ciotką Culhwch. Kiedy usłyszała o jego wyprawie, początkowo była niezdecydowana, ponieważ straciła 23 z 24 swoich synów na rzecz giganta. Ale potem zorganizowała spotkanie między Culhwch i Olwen.

Olwen była jeszcze piękniejsza, niż wyobrażał sobie Culhwch i przysiągł jej wieczną miłość. Olwen, również oczarowana, nie chciała opuszczać ojca bez jego zgody, gdyż jego przeznaczeniem było umrzeć w dniu jej ślubu.

Culhwch powinien podejść do niego i zapytać, czego chce w zamian za rękę córki.

Culhwch i jego towarzysze przedarli się z trudem do zamku, gdzie Ysbaddaden trzymał ich w oczekiwaniu na odpowiedź przez trzy dni. W końcu się zgodził, ale Culhwch miał do wykonania zniechęcającą listę zadań. W sumie było ich 39, a wiele z nich dotyczyło polowania na Twrcha Trwytha, syna księcia Taredda, który został dzikiem. Dla Ysbaddadena szczególnie ważne było zdobycie grzebienia i nożyczek, które leżały między uszami dzika, ponieważ jego własne przybory nie nadawały się do dobrego golenia. Wyprawą kierował sam Artur, a oni w końcu wytropili Twrcha Trwytha i jego siedem młodych świń w Esgeir Oervel w Irlandii. Po długiej, zaciętej walce mężczyźni ścigali zwierzęta przez morze do Walii, gdzie wyrządzały wiele szkód, dopóki dzik nie został wpędzony do rzeki Severn. Gdy dzik walczył z prądem, dwóch ludzi Artura wyrwało mu grzebień i nożyczki. Culhwch wrócił z nim do zamku Ysbaddadena.

Domagał się Olwen jako swojej narzeczonej. Broda olbrzyma była ogolona. Następnie Goreu, ostatni syn pasterza, odciął głowę Ysbaddadenowi i włożył ją na pal.

CÓRKA OLBRZYMA

Historia Culhwcha i Olwena, opowiedziana w Mabinogion, jest szczególnie istotna dla badania legend arturiańskich ze względu na swoją celtycką autentyczność. Po raz pierwszy została spisana prawdopodobnie w XI wieku, ale związek ze starszymi tekstami irlandzkimi wskazuje na długą tradycję. Bardziej interesująca niż sama historia jest lista wymienionych w niej postaci arturiańskich. Culhwch podaje tylko 200 nazwisk, w tym inwentarz dworu Artura. Ważna jest również wczesna prezentacja tematów bez inspirowanych kontynentalnymi ozdobami wersji średniowiecznych. Opowieść zawiera pewne elementy nadprzyrodzone, takie jak sugerowana zmiana postaci bohatera: jego imię oznaczało chlewy, a skojarzenie jego narodzin ze świniami odbija się echem w jego ostatniej bitwie z Twrchem Trwythem, księciem zamienionym w dzika. Jednocześnie Culhwch jest opisywany jako boski bohater.
Inne typowe elementy to poszukiwanie bohatera i zadania, które musi rozwiązać. Główny wątek opowieści jest podobny do historii Jasona i Medei, która mieści się w kategorii „Córka olbrzyma”.

BRETOŃSKIE OPOWIEŚCI

Chociaż Gerald z Walii pisał o „Bretończykach opowiadających historie”, nie zachowała się żadna literatura bretońska sprzed 1450 r., poza tak zwanym bretońskim lais.Nie ma dowodów porównywalnych z wczesnymi rękopisami irlandzkimi i walijskimi.

Marie de France, pisarka z XII wieku, spopularyzowała Lai, krótki francuski wiersz z motywami celtyckimi i motywami arturiańskimi. Dopiero w XIX wieku bretońskie opowieści ludowe zostały spisane przez mieszkańców odległych wiosek i zebrane pod nazwą Barzaz Breizh.

Niektórzy badacze uważają, że motywy arturiańskie przetrwały w Bretanii od czasu napływu uchodźców irlandzkich, walijskich i kornwalijskich w V wieku i że Chrétien de Troyes był inspirowany do pisania swojej poezji raczej przez tę tradycję niż przez walijskie źródła. Duża część legendy arturiańskiej ma miejsce w Bretanii. Geoffrey z Monmouth opiera się na źródłach bretońskich, podobnie jak Marie de France.

Historia Lanvala została zaczerpnięta z Lai i pokazuje związek między radością a smutkiem, który jest prawie nieunikniony w poglądzie Marie na miłość.

LANVAL

Lanvalowi zazdrościno urody i odwagi, ale nie był zbyt lubiany. Pewnego dnia znów poczuł się osamotniony, gdy został zaproszony do pawilonu najpiękniejszej kobiety. Powiedziała, że przeszła długą drogę, aby sprawdzić, czy Lanval jest naprawdę tak piękny i uroczy, jak mówią. Kochali się, a kobieta poleciła Lanvalowi, aby z nikim o niej nie rozmawiał. Jeśli się dotrzyma obietnicy, zawsze będzie przy nim i uczyni go bogatym. Lanval zgodził się, wrócił na dwór i był szczodry dzięki nowo odkrytemu bogactwu. Jego reputacja rosła i pewnego dnia zbliżyła się do niego królowa Gwenifer. Odrzucił ją, mówiąc, że jest wierny znacznie piękniejszej damie. Gwenifer poskarżyła się Arturowi, że Lanval ją zhańbił i musi zostać ukarany. Lanval przybył na dwór i został poproszony o podanie kobiety, która była znacznie piękniejsza od Gwenifer. Odmówił i wszystko wyglądało źle, dopóki jego pani nie pojawiła się na białym koniu. Wszyscy zgodzili się teraz z Lanvalem i został zwolniony. Pojechali do Avalon i nigdy więcej ich nie widziano.

HEROICZNE POSZUKIWANIA

Najsłynniejsze z nich to poszukiwanie przez Rycerzy Okrągłego Stołu niezrozumiałego świętego Graala.
Wiele innych sag również dotyczy przynoszenia pewnych rzeczy.
Aby zdobyć Olwen, Culhwch idzie po 39 rzeczy dla jej ojca. Owein wyrusza na poszukiwanie zamku źródła. Peredur przeżywa serię przygód, aby pomścić zniewagę, jaką Cei wyrządził parze krasnoludów. Niezależnie od tego, czy cel wyprawy jest boski, czy trywialny, sama podróż jest najważniejsza.

GRAAL

Święty Graal z legend arturiańskich to mistyczny przedmiot poszukiwany przez Rycerzy Okrągłego Stołu.

Najstarsza opowieść o Graalu pochodzi od Chrétien de Troyes. Chodzi o Parzivala, który nie może znaleźć Graala, ponieważ nie zadaje właściwych pytań.

Inne historie mówią o porażkach innych rycerzy, takich jak Lancelot. Tylko syn Lancelota, Galahad, był uważany za wystarczająco czystego, by znaleźć Graala i wznieść się z nim do nieba. W późniejszych wersjach udaje się to również innym rycerzom, takim jak Parzival i Bors.

Prekursorów poszukiwania Graala można znaleźć w starszych mitach celtyckich. Starowalijski wiersz Łup z Annwfn opowiada o nieszczęsnej ekspedycji podjętej przez Artura, aby ukraść magiczny kocioł należący do władcy Annwfn. Również w historii Culhwcha i Olwena kocioł jest jednym z przedmiotów, które bohater musi zdobyć z pomocą Artura. Opowieść o Peredurze w Mabinogionie została również nazwana legendą o Graalu bez Graala. Peredur to walijski odpowiednik Parzivala, Gwalchmai to Gawain.

PEREDUR, SYN EVRAWG

Po tym, jak jego ojciec i sześciu braci zginęli w bitwie, Peredur został wychowany przez matkę w odległym miejscu, z dala od wszelkiej broni. Pewnego dnia jednak był tak pod wrażeniem trzech przechodzących rycerzy, że zostawił matkę i poszedł za nimi na dwór Artura.

Początkowo jego zachowanie i naiwność były tam wyśmiewane, ale wkrótce udowodnił, że jest w stanie pokonać i zabić rycerza, który obraził królową Gwenifer. Odmówił zostania jednym z rycerzy Artura, dopóki nie pomścił kolejnej zniewagi. Widział, jak porywczy towarzysz Artura, Cei, kopie dwóch krasnoludów, nie zaakceptował honoru rycerskiego, dopóki Cei nie przyjął jego wyzwania.

W międzyczasie podróżował i gdziekolwiek spotykał wrogów Artura, pokonywał ich. Aby ocalić swoje życie, pokonany mężczyzna musiał poprosić Artura o przebaczenie i opowiedzieć mu o czynach Peredura. Artur uwielbiał obejmować odważnego wojownika i szukał Peredura.
Podczas swoich wędrówek Peredur spotkał również dwóch swoich wujków. Pierwszy, kulawy rybak, radził mu nigdy nie pytać o rzeczy, których nie rozumie. Na dworze drugiego zobaczył odciętą głowę na półmisku do serwowania, ale uważał, żeby nie zapytać. Następnie zakochał się w dziewczynie o czerwonych policzkach i przez jakiś czas przebywał z wojowniczymi czarownicami z Caerloyw, które szkoliły go w broni.
W pewnym momencie na jego trop trafił Artus. Peredur, który rozmarzony leżał na wzgórzu i myślał o swojej ukochanej z . Artur wysłał kilku rycerzy, w tym Cei, aby zorganizowali spotkanie. Ale włamali się do snów Peredura tak brutalnie, że pokonał ich i odesłał ich krwawiących. Gwalchmai był bardziej uprzejmy, a Peredur poszedł z nim. W końcu, dowiedziawszy się, że Cei był wśród pokonanych rycerzy, dołączył do rycerzy Artura.

Peredur miał wiele przygód na dworze, aż pewnego dnia dowiedział się, że głowa, którą widział w domu swojego wuja, należała do kuzyna zabitego przez czarownice z Caerloyw. Z bandą Artura Peredur udał się do Zamku Cudów i straszliwie zemścił się na wiedźmach.

MAGIA I ZACHWYT

W mitach celtyckich magia występuje często iw różnych funkcjach. Magia często pomaga w ucieczce: Etain i Midir uciekają jako łabędzie z pałacu Eochaida, a Diarmaid i Gráinne uciekają przed oprawcami Finna dzięki płaszczowi niewidzialności Oengusa. Magia jest również używana do zwodzenia, jak w przypadku Cú Roí i Sir Bertilaka, obaj przemieniają się w nierozpoznawalne olbrzymy do gry w dekapitację. Bohaterowie i potwory często posiadają magiczne zdolności, które potwierdzają ich wielkość i moc. Finn może patrzeć w przyszłość, a magiczne oko Balora rzuca śmiertelne spojrzenie.

Powszechne są również zaklęcia, głównie w służbie miłości. Oisin jest oczarowany urodą Niamh, eliksir miłosny jest zgubą Tristana i Izoldy, Diarmaid jest oczarowany Gráinne, a Naoise Deirdre. Miejsca takie jak gaje, źródła i stawy były uważane za zaczarowane i służyły jako dostęp do innego świata. W lesie Broceliande Merlin ulega zaklęciu Vivien, a Artur otrzymuje swój magiczny miecz z jeziora.

TRÓJCE

Celtowie uważali liczbę trzy za świętą. Wiedza była przekazywana w formie wersetu triadycznego, rozpowszechnione były przedstawienia trójlicowe. Boginie matki są często reprezentowane w mitologii w triadzie, a Morrigan jest często reprezentowana przez jej trzy straszne siostry. Czasami trio reprezentuje różne aspekty postaci. Naoise, kochanek Deirdre, ma dwóch braci i jedyną różnicą między nimi jest ton ich głosów. Wiele romansów celtyckich, takich jak te z Lancelotem i Gwenhwyfar, dotyczy trójkątów miłosnych. Czasami jedna z rywalek jest młoda i ładna jak Tristan, podczas gdy druga jest łobuzem.

TRISTAN I IZOLDA

Tristan mieszkał ze swoim wujem, królem Kornwalii Markiem. Kiedy Mark przestał płacić daninę Irlandii, bojownik został wysłany, aby odebrać dług, ale Tristan go zabił. On również został ranny i rozwinęła się u niego gangrena. W Irlandii znaleziono lekarstwo i Tristan został tam wysłany pod przybranym nazwiskiem. Izolda, córka króla irlandzkiego, opiekowała się nim dopóki nie powrócił do zdrowia.

Aby przywrócić pokój, zaaranżowano małżeństwo między Markiem i Izoldą, a Tristan po nią pojechał. Po powrocie przypadkowo wypili miksturę miłosną, którą przygotowała matka Izoldy i nieuchronnie się zakochali.

W noc poślubną Izolda musiała ukryć fakt, że nie była już dziewicą. Pod osłoną ciemności jej służąca zajęła jej miejsce w łożu Marka. Nawet po tym Tristan i Izolda nadal zdradzali Marka i spotykali się potajemnie tak często, jak to możliwe.

Do Marka dotarły pogłoski, a on zastawił pułapki, w które kochankowie prawie wpadli. W końcu Izolda złożyła przysięgę, że nie została cudzołożnicą. Tristan wziął udział w ceremonii przebrany za pielgrzyma. Izolda celowo potykając się wpadła w jego ramiona i szczerze wyznała biorąc do ręki rozżarzone żelazzo, że nikt nigdy nie trzymał jej w ramionach oprócz jej męża i tego pielgrzyma.

Ponieważ ich miłość nie miała przyszłości, Tristan wyjechał do Bretanii i poślubił córkę króla Hoela. Tak bardzo tęsknił za Izoldą, że nie mógł skonsumować małżeństwa, a jego żona stała się z tego powodu bardzo zazdrosna.

Pewnego dnia Tristan został ponownie ranny, a rana została zainfekowana. Wierzył, że tylko Izolda może mu pomóc i wysłał po nią statek. Ponieważ Tristan nie był pewien, czy nadchodzi, zaaranżował sygnał z kapitanem. Biały żagiel miał sygnalizować, że Izolda jest na pokładzie, czarny za jej odmowę.

Tristan kazał swojej żonie wypatrywać powracającego statku. Zobaczyła, że nadchodzi, okłamała Tristana i powiedziała, że ma czarne żagle. Z żalu pękło mu serce i umarł. Kiedy Izolda znalazła Tristana martwego, była głęboko zasmucona i również umarła.

Król Marek pochował ich obok siebie w Kornwalii. Winorośl wyrosła z grobu Tristana, a krzak róży z grobu Izoldy, które rosły razem nierozłącznie splecione..

ŚWIĘTA GŁOWA

Mitologia celtycka zawiera wiele historii o ściętych olbrzymach i wrogach lub bohaterach, którzy zostali poddani testom na dekapitację. Celtowie byli łowcami głów, trzymali głowy jako trofea lub składali je w ofierze. Uważano, że głowy zawierają esencję i mądrość osoby. Postacie ludzkie są rzadko spotykane w sztuce celtyckiej, podczas gdy wizerunki głów lub twarzy są powszechne. Jednak rysy twarzy często znikały za szczegółową dekoracją. Szczególny efekt ochronny przypisywano prawdopodobnie biżuterii .

SIR GAWAIN I ZIELONY RYCERZ

Dawno, dawno temu, wesołe obchody Nowego Roku na dworze Artura zostały przerwane, gdy Zielony Rycerz wszedł z siekierą i zażądał, aby obecni odcięli mu głowę.

Jednak ci, którzy odważą się na ten czyn, zostaną ścięci następnego roku.

Siostrzeniec Artura, Gwalchmai, przyjął wyzwanie i jednym ciosem ściął nieznajomemu głowę. Wszyscy myśleli, że gra się skończyła, gdy ku ich zdumieniu zielone ciało podniosło głowę i wyszło z sali. Głowa zawołała do Gwalchmaia, by zgłosił się za dwanaście
miesięcy w Zielonej Kaplicy. Dziesięć miesięcy później Gawain udał się na poszukiwanie Zielonej Kaplicy. W Wigilię dotarł do zamku niedaleko celu podróży, a właściciel, sir Bertilak, zaprosił go na okres świąteczny. Bertilak zasugerował, aby Gawain został do czasu próby i pozwolił żonie go zabawiać. Chciał spędzać czas na polowaniu i dzieleniu się z Gawainem każdej nocy tym, co otrzymali w ciągu dnia.
Przez trzy dni Bertilak wychodził ze swoimi psami, podczas gdy jego żona odwiedzała sypialnię Gawaina. Ale Gwalchmai przyjmował tylko jej pocałunki i wymieniał je wieczorem na łupy z polowania. Jednak trzeciego dnia Gwalchmai przyjął od kochanki zielony pas. Ukrył to wieczorem.
Kiedy nadszedł czas, służący eskortował Gwalchmai do Zielonej Kaplicy. Mężczyzna próbował go odstraszyć przerażającymi ostrzeżeniami, ale Gwalchmai dzielnie parł dalej. Zielony Rycerz czekał już w kaplicy z toporem. Gwalchmai zdjął hełm i ukląkł przed nim. Rycerz zadał mu trzy udawane ciosy toporem. Dopiero trzeci zostawił małą krwawiącą ranę.
Gwalchmai był zaskoczony, gdy jego oprawca powiedział mu, że jest Bertilakiem. Czarodziejka Morgan przemieniła go, aby przetestować odwagę rycerza Artura. Pierwsze dwa ciosy toporem są za dwa osiągnięcia, które Gwalchmai pewnie wymienił. Trzeci, krwawy cios był łagodną naganą za nieoddany zielony pas. Odtąd Gawain zawsze nosił zielony pas jako przypomnienie swojego błędu.