🧝‍♂️Mitologie

Co to jest mit ?

Termin Mit pochodzi ze starożytnej Grecji i jest teraz reprezentowany we wszystkich współczesnych językach. Początkowo mit oznaczał „słowo” lub „mowa”. Dopiero w V wieku p.n.e. wyznaczono mit jako historię wydarzeń.

Historyk Herodot (ok. 490–425 p.n.e) próbował zebrać wszystkie historie o tej wielkiej bitwie w swojej księdze wojen perskich (Dzieje), w tym tych, które nazywano mitami lub legendami. Chociaż wyraził wątpliwości co do ich prawdziwości, nie chciał przegapić ich znaczenia. Czytelnicy powinni zdecydować, co uważają za wiarygodne. Filozof Platon (428–348 p.n.e) poszedł o krok dalej i opisał mity jako niewiarygodne historie, które były bardziej fikcją niż faktami. W swoim traktacie na temat procesu poznawczego odróżniał rzeczywistą wiedzę od zwykłej wiary.

Ten racjonalny, logiczny pogląd nie mógł umniejszyć znaczenia mitów w świecie greckim. W końcu te tradycyjne narracje ucieleśniały dziedzictwo kultury greckiej. Podsumowali podstawowe wzorce myślowe, które stanowiły podstawę tożsamości greckiej. Wpływ mitologii greckiej, a także innych tradycji, które tworzą tożsamość wynikają z ich zbiorowego charakteru. W odróżnieniu od historii napisanej przez jednego autora, Mit jest sam w sobie: słuchacz natychmiast rozpoznaje fabułę i bohaterów w odpowiedniej interpretacji narratora, poety lub dramaturga. Ateńczycy bardzo dobrze znali tematy, którymi zajmowali się poeci, tacy jak Ajschylos i Sofokles, podczas corocznych uroczystości religijnych. Ale raz po raz widzowie byli oczarowani wojną trojańską i jej konsekwencjami lub losem Edypa, ponieważ Edyp
po tym, jak dowiedział się o okropnych czynach, morderstwie ojca i kazirodztwie i podobno zginął w gaju Kolonos w pobliżu Aten, tragedia stała się również lokalna. W dramacie Edyp w Kolonos, dzięki odkupieniu Edypa, Sofokles był w stanie wyrazić najgłębsze uczucia na temat zbrodni, kary i losu.

Filozof Euhemeros von Messene (IV wiek p.n.e) przyjął, że wszystkie mity i legendy oparte są na wydarzeniach historycznych.

Według jego pomysłów bogowie byli pierwotnie ludźmi, którym wdzięczni ludzie po ich śmierci, za ich wielkie zasługi okazywali boskie uwielbienie. Ten racjonalny pogląd wydaje się pasować do archeologicznych śladów wojny trojańskiej:

   Na terenie dzisiejszej Turcji w XIX wieku odkryto ruiny potężnego miasta, które mogą  pasować do dawnej Troi. Agamemnon, Aiax, Menelaos, Helena, Paris, Achilleus, Hektor, Nestor, Odyseusz i Priamos – wszystkie wielkie postacie z epopei Homera – Iliady i Odysei – mogły być naprawdę zaangażowane w historyczny konflikt, który miał tam miejsce.

Dzisiaj to wyjaśnienie wydaje się jednostronne. Podczas studiowania epopei indyjskich na trafiino na nieoczekiwane podobieństwa między Iliadą Homera a Râmâyana, które opowiadają o wyprawie Ramy na Sri Lankę i powrocie jego porwanej żony Sîtâ. Narratorzy z Indii i Grecji najwyraźniej odwoływali się do wspólnego dziedzictwa indoeuropejskiego, którego interpretacja została jednak dostosowana do różnych doświadczeń historycznych narodów podczas ich migracji oraz w osadnictwie Grecji i Indii.

Nawet jeśli Agamemnon był rzeczywiście królem mykeńskim i przywódcą wojskowym Greków, sprawozdanie z jego kampanii jest nałożone na historię konkurencji między bogami: sprzeczne boginie są po stronie Greków lub Trojan. Bliższe spojrzenie na Iliadę pokazuje, że Helena, która przyczyniła się do wojny  trojańskiej, była prawdopodobnie bardziej boginią niż idiosynkratyczną królową.

Córka Zeusa, zrodzona z jajka, była niewątpliwie boginią drzew, przed wierzeniami Greków, której kult obejmował rytuały porwania i sprowadzenia do domu. Jej mąż Menelaos, władca Sparty, był również czczony we własnych świątyniach we cześniejszych czasach. W trakcie niezliczonych przeliczeń, które Homer przetworzył w swojej Iliadzie, ostatecznie został bratem króla Agamemnona.

Złożony obraz pracy Homera pokazuje, w jaki sposób mity są przekazywane na różne sposoby. Pod względem treści można je przekazywać niemal niezmienione jako narrację w ramach doktryn i obrzędów lub jako zmodyfikowane dzieje historyczne, które prawie nie mają związku z wydarzeniami religijnymi, ale zamiast tego odnoszą się do wyjątkowych wydarzeń świeckich.

Eposy, sagi i purany są prawdopodobnie największymi przejawami mitologii. Jednak tylko nieliczne są przekazywane bezpośrednio i naszą wiedzę o nich zawdzięczamy głównie ze źródeł używanych. Dzięki wysiłkom islandzkiego uczonego i męża stanu Snorri Sturlusona wiemy  więcej o mitologii germańskiej. Na początku XIII wieku napisał podręcznik dla poetów swojej ojczyzny na temat bogów przedchrześcijańskich i podał odpowiednim mitom szczegółowe wyjaśnienia. Ożywił więc tradycję Sag z epoki Wikingów (około 750–1050 n.e) i opowieści o mądrości i czynach jednookiego Odyna i gigantycznego mordercy Thora.

Zrozumieć mity

Mity koncentrują się na boskości – a wraz z nią na pytaniu o naturę ludzkiej egzystencji i pochodzenie świata rządzonego przez bogów. Najstarsze ocalałe mity Sumerów (południowy Irak) mówią, że członkowie rodziny królewskiej ,,zstąpili z nieba ” a wybrany władca  zasiadał na zgromadzeniu bogów. W trzecim tysiącleciu p.n.e, wierzono, że bóg miasta był faktycznym właścicielem danego miasta i świątyni, uprawiał także sztucznie nawadniane pola. Król był rodzajem administratora, który zarządzał boskim dobytkiem. Świątynia, zbudowana na wysokiej ceglanej platformie, służyła bóstwu jako dom, w którym zaopatrywany był w żywność i odzienie oraz przyjmował hołd wiernych.

Świątynia miasta Eridu została nazwana na cześć słodkowodnego morza Apsu, które uważa się za podziemne. W suchym, nisko opadowym klimacie Mezopotamii uprawa zbóż i owoców była możliwa tylko przy sztucznym nawadnianiu. Kilka małych kanałów stopniowo przekształciło się w duży, szeroki
rozgałęziony system, w którym wymagany był stały nadzór. Kanały musiały być utrzymywane w czystości, a przerwy w tamach musiano załatać, aby system pozostał sprawny. Boskim właścicielem świątyni Apsu był Enki, „Władca Ziemi i Źródeł”. Enki był uważany za wyjątkowo sprytnego i przebiegłego, dlatego zwykle wyłaniał się z konfliktów z potężniejszymi bogami, takimi jak bóg burzy Enlil lub bogini płodności Ninhursag.

W micie o ludzkim stworzeniu przebiegły Enki przeskoczył swojego pretendenta Ninmah. Początkowo sami bogowie musieli ciężko pracować irygować pola. Po narzekaniu na to Enki i jego matka Nammu stworzyli ludzi, którzy następnie wykonaliby prace frontowe. Kiedy bogowie świętowali to wydarzenie z hałaśliwym piciem alkoholu, bogini Ninmah chwaliła się zdolnością do tworzenia zdrowych i kalekich ludzi do woli. Enki podjął wyzwanie i obiecał, że znajdzie sposób na życie również dla zniekształconych. W zamian  postawił zadanie dla Ninmah: stworzył zrujnowanego starca, którego lata najwyraźniej uczyniły bezużytecznym. Ninmah nie mogła znaleźć sensownego zadania dla stworzenia Enki, więc musiała się poddać.

Wraz z upadkiem rządów sumeryjskich około 2000 p.n.e. nadszedł czas Babilończyków i Asyryjczyków. Bogowie regionu w coraz większym stopniu przybierali charakter bogów narodowych, utożsamianych przede wszystkim z politycznymi celami narodów Ich stosunek do stworzenia zaczął być znikomy,
ich wpływ na przebieg wydarzeń na świecie zmalał. Marduk w Babilonie i Aszur w Asyrii zostali przywódcami boskimi w odpowiednim panteonie, ale czyny starszych bogów przetrwały w opowieściach. Analogicznie do biblijnej historii potopu, różne czyny przeciwko ludzkości zostały przypisane bogowi Enlilowi. W pewnym momencie populacja miast wzrosła tak bardzo, że hałas zakłócił sen Enlila. Wściekły Enlil namówił zgromadzonych bogów, by zesłali na ziemię zarazę, by zwalczyć hałas. Ale mądry człowiek o imieniu Atrahasis (także Utnampishtim) dowiedział się o zagrożeniu od Enki (lub Ea).

Ludzi upominano, by odpoczywali, a bogowi losu, Namtarowi, ofiarowano tak obfite ofiary, że nie odważył się już przynieść zła. Jednak kiedy hałas znów wzrósł, Enlil spowodował poważną suszę, a ludzie prawie wygłodniali. Tylko ławice ryb kierowane przez Enki do kanałów i rzek uratowały ludzkość. Enki zdał sobie sprawę, że oznacza to jedynie odroczenie, ponieważ następnym razem Enlil stanie się skoncentrowanymi mocami nieba przeciwko ludziom. Ostrzegł Atrahasis, który następnie zbudował statek, aby przetrwać siedmiodniową powódź. Gdy deszcz opadł, jedynymi, którzy przeżyli, byli Atra-hasis, jego rodzina i zwierzęta zabrane na pokład. Wszyscy bogowie oprócz Enlila byli przerażeni rozmiarem zniszczenia. Pobożny Atra-hasis wkroczył na jałową ziemię i złożył ofiary bogom, których przyciągnął zapach ofiarnego ognia „rojącego się wokół kapłana i jego ofiary jak muchy”.

Te dwa mity ze starożytnego Bliskiego Wschodu dotyczą podstawowych tematów stworzenia i wyginięcia ludzkości (kosmogonii), oszczędzając jedną rodzinę. Prawie wszystkie mitologie zawierają historie o takich egzystencjalnych pytaniach.  Większość z nich dotyczy ludzi w sytuacjach niepewności i konfliktów, a boskie działanie jest decydującym czynnikiem. Często mity dotyczą także nieszczęścia, sukcesu, okrucieństwa, miłości, śmierci, relacji rodzinnych, zdrady, konfliktów między starym a nowym, między młodymi a starymi. Magia, siła, los, wojna, szansa, możliwości, choroby, próby i podróże to inne popularne mitologiczne miejsca. Obfitość mitologicznych wydarzeń i obrazów sugeruje, że są one głęboko zakorzenione w ludzkiej pamięci.

Eksperci nie chcą stosować wspólnego wyjaśnienia, ale model interpretacji przedstawiony przez Carla Gustava Junga na początku XX wieku jest bardzo prawdopodobny. Szwajcarski psychiatra twierdzi, że każdy ma indywidualną i zbiorową nieświadomość. Indywidualna, nabyta nieświadomość rozwija się na podstawie konkretnych doświadczeń indywidualnej osoby, ogólna nieświadomość zbiorowa składa się z dawnych doświadczeń ludzkości. Według Junga ta zbiorowa spuścizna przynosi do naszej świadomości oryginalne obrazy nieznanego życia psychicznego z dawnych czasów (archetypy). Zapisują doświadczenia naszych przodków, ich pogląd na życie, świat, bogów i ludzi. Tak bogata gama historii fascynuje każde pokolenie, szczególnie nasze, które ma dostęp do tradycji całego świata. Zaprasza do odkrywania podobieństw i różnic między tradycjami. Globalne podejście stanowi doskonałe wprowadzenie do niezgłębionej, wieloaspektowej mitologii.

Poznać mitologie

  Starożytny orient oznacza zarówno obszar geograficzny, jak i epokę historyczną. Geograficznie obejmuje dzisiejszy Bliski Wschód od Morza Śródziemnego po irańskie wyżyny, od Morza Czarnego oraz z Kaukazu na pustynię arabską i Zatokę Perską. Niektóre obejmują także Egipt. Wszystkie kultury epoki brązu i żelaza w tym regionie, które miały pisemne zapisy, należą do tego okresu. Pierwsze pisemne źródła sumeryjskiego pisma klinowego pochodzą z około 2600 p.n.e. Wkrótce pojawiły się różne pisma semickie. Kultury miejskie Mezopotamii miały ogromny wpływ na Azję Zachodnią, ale nie rozwinął się tam żaden jednorodny obszar kulturowy. Plemiona niezamieszkałe mieszały się z osiadłymi pasterzami i wiejskimi chłopami, z których każdy miał odmienne korzenie etniczne i językowe.

W drugim i pierwszym tysiącleciu p.n.e. niektóre z tych narodów rozwinęły niezależne byty polityczne (księstwa lub państwa) i własne pisma, podczas gdy inne żyły jako mniejszości pod rządami potężnych państw. Rozprzestrzenianie się konia (środek drugiego tysiąclecia) i wielbłąda umożliwiło pokonywanie dużych odległości. Różne narody Bliskiego Wschodu miały bliski kontakt ze sobą oraz z odległymi regionami, takimi jak Egipt i Etiopia, Zakaukazie i wschodni Iran. Okres od 1500–500 p.n.e. był naznaczony pojawieniem się wielkich, wieloetnicznych imperiów, które walczyły o dominację w regionie. Upadek tych imperiów, najpierw asyryjskiego, a później babilońskiego, utorował drogę ekspansji perskiej pod panowaniem królów Achemenidów, który krótko rządził całym Bliskim Wschodem, w tym Egiptem. W czwartym wieku Aleksander Wielki rzucił wyzwanie imperium perskiemu. Jego przedwczesna śmierć zakończyła marsz triumfalny, ale podbite przez niego obszary znajdowały się pod macedońską, a następnie rzymską i bizantyjską kontrolą przez wieki. Z dzisiejszej perspektywy śmierć Aleksandra Wielkiego w 331 r. Oznacza koniec Starego Wschodu.