IMBANGALA: KRONIKA ZAPOMNIANEGO SMOKA
„Słyszysz to?
To nie burza.
To nie wiatr w koronach drzew. To oddech Imbangali – smoka, który rodzi się w cieniu ludzkich błędów.
Nie bój się… jeszcze.
On nie przyszedł cię zniszczyć.
Przyszedł cię nauczyć.”
Nigeria, rok 2025. W sercu Afryki, wśród wzgórz i rzek ludu Tiv, budzi się historia, którą świat zapomniał. Imbangala – smok chaosu, strażnik równowagi, widmo nieuniknionego.
– Czy to tylko legenda? Czy może jego ryk słychać w płonących lasach, topniejących lodowcach, podzielonych społeczeństwach?
Zamknij oczy. Poczuj ziemię pod stopami. I pozwól, by Imbangala szepnął ci swoją opowieść.”
Wyobraź sobie bestię.
Dwadzieścia metrów długości – większa niż miejski autobus, większa niż twoje mieszkanie. Łuski twarde jak pancerz czołgu, lśniące jak mokry obsydian w blasku księżyca. Skrzydła o rozpiętości boiska, rzucające cień na całą wioskę. Pazury, każdy wielkości włóczni, tnące skały jak papier.
Ale najstraszniejsze są jego oczy. Nie płoną, nie błyszczą. Są jak martwe jeziora, w których toną ci, którzy zapomnieli – o ziemi, o przodkach, o sobie nawzajem.”
Imbangala to nie smok z książek fantasy. To symbol ludu Tiv – ponad pięciu milionów ludzi w sercu Nigerii, w stanach Benue, Taraba i Nasarawa. Tiv to strażnicy tradycji, którzy od wieków przekazują opowieści przy ogniskach pod gwiazdami.
Dla nich Imbangala to nie potwór do pokonania, jak smok św. Jerzego w Europie. To ostrzeżenie. Karze tych, którzy niszczą lasy, zapominają o przodkach, pozwalają, by chciwość rozdarła społeczność.”
W Europie Fafnir strzeże złota i uosabia chciwość. W Chinach Long przynosi deszcz i szczęście. Ale Imbangala jest inny. To smok ziemi – dziki, nieokiełznany, afrykański.
Jego ryk to głos natury,
która mówi: ‘Przestańcie, albo zginiecie
A jego historia zaczyna się wieki temu, gdy Tiv wędrowali przez sawanny, niosąc opowieści o chaosie i odkupieniu.”
Mówią, że w 1911 roku Imbangala przyszedł nocą.
Zostawił ślad wielki jak rzeka. Spalił pola tych, którzy kłócili się o ziemię.
Ale oszczędził tych, którzy tańczyli razem – ramię w ramię, w rytmie bębnów, jakby ich jedność była tarczą przeciwko chaosowi.”
Kim jest Imbangala? Smokiem? Symbolem? A może czymś, co łączy jedno z drugim?
Aby to zrozumieć, musimy spojrzeć głębiej – w ziemię, w przeszłość, w nas samych.”
Rok 2024. Dolina rzeki Benue, Nigeria. Grupa naukowców z Uniwersytetu w Abudży kopie w spieczonej ziemi.
Znajdują coś, co zmienia wszystko: warstwę szkła wulkanicznego, ukrytą pod warstwami piasku. Datowanie? 1635 rok – czas, gdy według opowieści Tiv Imbangala spalił pola i niemal doprowadził plemię do wyginięcia.
Czy ‘oddech smoka’ to lawa z erupcji wulkanu Biu Plateau? Czy Tiv widzieli coś, co nauka dopiero teraz rozumie?”
Geolodzy są zgodni: lawa z Biu Plateau mogła zamienić ziemię w szkło, dokładnie tak, jak opisują to legendy o ‘ślinie Imbangali’. Tiv nie mieli słowa na ‘wulkan’. Nazwali to smokiem – bestią, która karze za brak szacunku dla ziemi.”
Starszyzna mówiła: ‘Gdy Imbangala oddycha, ziemia płonie. Gdy jego pazury tną, pola umierają’. I tu kryje się kolejna wskazówka. ‘Pazury tnące skały’ to metafora erozji gleb – problemu, który od wieków nęka rolników Tiv. W języku Tiv ‘Imbangala’ oznacza też ‘to, co nieuniknione’ – jak susze, powodzie, głód. Siły, które dziś nazywamy skutkami zmian klimatycznych.”
Według Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa, erozja gleb w regionie Benue zmniejszyła plony o 25% w ciągu ostatnich 20 lat. To kosztuje rolników miliardy dolarów rocznie.
Czy Imbangala to tylko mit? Czy może Tiv widzieli coś, czego my dopiero się uczymy?”
W Lagos młodzi aktywiści używają Imbangali jako symbolu. #StopEcoChaos to ich okrzyk bojowy. Mówią: ‘Tiv nie mieli satelitów, modeli klimatycznych ani laboratoriów. Ale mieli oczy. Widzieli, co dzieje się, gdy niszczysz ziemię. Imbangala to ich sposób, by ostrzec nas wszystkich’.”
„Mit czy nauka? Imbangala to nie smok z bajki. To kod, który Tiv zostawili, by zrozumieć świat, który sami niszczymy. Ale czy możemy się od nich nauczyć, jak go ocalić?”
„Tiv nie bali się Imbangali. Oni nauczyli się z nim walczyć – nie mieczami, nie strzałami, ale jednością.
Ich rytuały to nie zabobony. To plan przetrwania, który działa od wieków.”
„Gdy przestaliśmy tańczyć Yer Tamen, przyszła susza. Ziemia wyschła, plony zniknęły. To nie zbieg okoliczności. Taniec to jedność. Jedność to życie.”
„Yer Tamen to więcej niż taniec. To rytuał, w którym cała wioska staje ramię w ramię – mężczyźni, kobiety, dzieci, starszyzna. To symbol, że nikt nie przetrwa sam. A Ivough – wspólnotowe uprawy – to ich odpowiedź na chaos.
Każdy ma rolę: jedni sieją, inni zbierają, dzieci uczą się od starszych. Naukowcy nazywają to dziś ‘rolnictwem regeneratywnym’. Dane pokazują, że wioski Tiv stosujące Ivough mają o 30% wyższe plony podczas susz. To nie magia. To mądrość.”
„Mówicie, że jestem zły?
Ja tylko pokazuję wam, co zrobiliście sami. Każda moja łuska to wasz plastik w oceanie. Każdy pazur to wasze kopalnie. Mój oddech? To tylko odbicie waszych kominów. Nie walczcie ze mną. Walczcie z chaosem w sobie.”
„W 2025 roku Imbangala żyje – nie w sawannie, ale w historiach. W Lagos młodzi aktywiści używają jego imienia w kampaniach. #StopEcoChaos to ich wersja Yer Tamen. Na festiwalach Tiv młodzież łączy tradycyjne tańce z rapem o zmianach klimatycznych. W teatrze Kwagh-hir kukiełki smoka uczą dzieci szacunku dla ziemi. Te historie trafiają na TikToka, na X, do serc nowego pokolenia – od Abudży po Amsterdam.”
„Tiv pokazali, że chaos można pokonać. Ale jak my, w 2025 roku, możemy stawić czoła naszemu Imbangali?”
„Imbangala nie jest smokiem z przeszłości. Jego ryk słychać w szumie topniejących lodowców, w płonących lasach Amazonii, w podzielonych społeczeństwach od Lagos po Londyn.
Ale lud Tiv uczy nas, że chaos to wybór, nie przeznaczenie.”
„Uczymy się o Imbangali, by pamiętać: ziemia to nasz dom. Jeśli o nią dbamy, smok śpi. Jeśli ją niszczymy, budzi się.
Proste.”
„Co możesz zrobić? Nie musisz walczyć z Imbangalą.
Zapytaj dziadków o stare historie – może kryją mądrość, której potrzebujemy. Dołącz do lokalnej akcji – sprzątania plaży, protestu, rozmowy z sąsiadem.
‘Nie musisz we mnie wierzyć. Wystarczy, że uwierzysz w jedność, w ziemię, w pamięć’. I wtedy… może smok znów zaśnie.”
„To nie jest koniec. To początek. Twoje działanie, twoja historia, twoja jedność – to nowa piosenka dla smoka.”
Z marzeń i snów 