Królestwo Aksum istniało na terenie dzisiejszej Etiopii i Erytrei od około I wieku p.n.e. do IX wieku n.e. Było ono jednym z najważniejszych ośrodków handlowych starożytnego świata, kontrolującym szlaki między Afryką, Półwyspem Arabskim, Morzem Śródziemnym, a nawet Indiami i Cejlonem. Eksportowano stąd kość słoniową, kauczuk i przyprawy, a port w Adulis odgrywał kluczową rolę w handlu.
Aksum osiągnęło szczyt potęgi w III–VI wieku, rozszerzając wpływy na południową Arabię pod panowaniem króla Kaleba, uznawanego w Kościele katolickim za świętego. Stolicą było miasto Aksum, założone w V wieku p.n.e., które w 1980 roku wpisano na listę UNESCO. Królestwo wyłoniło się z cywilizacji Dʿmt, choć szczegóły tego procesu są niejasne. Wpływ Sabejczyków był ograniczony, ale Aksumici przyjęli od nich pismo południowoarabskie, które przekształciło się w geʽez.
W IV wieku, za panowania króla Ezany, Aksum przyjęło chrześcijaństwo jako religię państwową, stając się jednym z pierwszych chrześcijańskich państw na świecie. Język grecki był używany w administracji, a pismo geʽez zyskało popularność później. Królestwo było potęgą handlową na Oceanie Indyjskim i miało kontakty z grecko-rzymskim światem. Upadek Aksum rozpoczął się w VII wieku wraz z ekspansją islamu, który odciął je od szlaków handlowych. Ostatecznie królestwo upadło w IX–X
Spotkanie Królowej Saby z Salomonem jest opisane zarówno w tradycji judeo-chrześcijańskiej (w Pierwszej Księdze Królewskiej), jak i w etiopskiej księdze Kebra Nagast („Chwała Królów”). Według przekazów, królowa przybyła do Jerozolimy zaintrygowana opowieściami o mądrości Salomona, przywożąc bogate dary.
Co ciekawe, w tradycji etiopskiej królowa Saba jest znana jako Makeda. Jej wizyta miała głębsze znaczenie niż tylko wymiana dyplomatyczna – doprowadziła do przeniesienia judaistycznych tradycji do Etiopii. Historia narodzin Menelika I jest przedstawiana jako początek „nowego Izraela” w Afryce.
Szczególnie interesujący jest motyw Arki Przymierza. Według tradycji etiopskiej, młody Menelik, odwiedzając swojego ojca Salomona w Jerozolimie, otrzymał pozwolenie na zabranie Arki do Etiopii. Do dziś Kościół Etiopski twierdzi, że prawdziwa Arka znajduje się w kaplicy w Aksum, choć nikt poza wyznaczonym strażnikiem nie ma do niej dostępu.
Dynastie władców etiopskich przez stulecia wykorzystywały te legendy do legitymizacji swojej władzy, podkreślając swoje pochodzenie od króla Salomona. Ten związek z tradycją biblijną wpłynął również na rozwój unikalnej formy chrześcijaństwa w Etiopii, łączącej elementy judaistyczne z chrześcijańskimi.
Królestwo Aksum jest obrosłe licznymi legendami i mitami. Jedną z najbardziej znanych jest legenda o pochodzeniu dynastii królewskiej Aksum, która według tradycji łączy się z królową Saby (Sheby) i królem Salomonem z biblijnej opowieści. Według tej legendy królowa Saba miała odwiedzić króla Salomona w Jerozolimie, co doprowadziło do narodzin ich syna, Menelika I. Menelik miał następnie udać się do Izraela, by zabrać ze sobą Arkę Przymierza, a po powrocie do Etiopii został pierwszym władcą dynastii salomowskiej. Ta legenda była jednym z elementów legitymizujących władzę królów Aksum i miała duże znaczenie dla historii Etiopii. Oprócz tego, Aksum był również miejscem wielu legend związanych z bogactwem, potęgą i tajemniczymi artefaktami, takimi jak Obeliski Aksum, które według niektórych podań miały magiczną moc.
Spotkanie Królowej Saby (znanej w Etiopii jako Makeda) z Królem Salomonem jest jednym z najbardziej fascynujących i znaczących wydarzeń w tradycjach zarówno judeo-chrześcijańskich, jak i etiopskich. Oto kilka kluczowych punktów dotyczących tej legendy:
Opis w Biblii: W Pierwszej Księdze Królewskiej (1 Królów 10:1-13), królowa Saby przybywa do Jerozolimy, by sprawdzić, czy sława o mądrości Salomona jest prawdziwa. Zachwycona jego mądrością, bogactwem i duchowością, ofiarowuje mu dary, takie jak złoto, przyprawy i kamienie szlachetne. Biblia nie wspomina jednak o narodzinach syna, Menelika.
Kebra Nagast: To etiopskie dzieło literackie z XIV wieku, „Kebra Nagast” („Chwała Królów”), rozszerza i uszczegóławia tę historię. Według tej księgi, Makeda, królowa Saby, po spotkaniu z Salomonem, wraca do swojego kraju, ale już w ciąży z synem Salomona, Menelikiem I. Po latach, Menelik wraca do Izraela, gdzie Salomon chce, by został jego następcą, ale Menelik woli wrócić do Aksum, zabierając ze sobą Arkę Przymierza, co symbolizuje przeniesienie boskiego wybraństwa na Etiopię.
Znaczenie Kulturowe i Religijne: Ta opowieść jest fundamentalna dla etiopskiej tożsamości narodowej i religijnej, łącząc Etiopię z Izraelem w duchowy i historyczny sposób. To sprawia, że Etiopia postrzega siebie jako kontynuatora tradycji i przymierza Izraela, co miało ogromne znaczenie dla chrześcijaństwa w Etiopii, szczególnie w kontekście Kościoła Ortodoksyjnego Etiopskiego, który wierzy, że Arka Przymierza jest przechowywana w Aksum.
Makeda i Menelik I: W etiopskiej tradycji, Makeda jest symbolem mądrości, bogactwa i duchowości, a Menelik I jest uważany za założyciela dynastii salomonskiej w Etiopii, która rzekomo rządziła krajem aż do XX wieku. To legitymizuje potęgę i boskie pochodzenie etiopskich władców.
Nowy Izrael: Przeniesienie Arki Przymierza przez Menelika do Etiopii jest interpretowane jako przeniesienie wybraństwa i błogosławieństwa na nową ziemię, stąd koncepcja „nowego Izraela” w Afryce. To miało ogromny wpływ na etiopską tożsamość narodową, która widzi siebie jako dziedziczkę przymierza między Bogiem a ludem wybranym.
Wymiar Dyplomatyczny i Handlowy: Spotkanie królowej Saby z Salomonem może być również interpretowane jako metafora starożytnej wymiany kulturalnej, handlowej i dyplomatycznej między Afryką i Bliskim Wschodem, choć w narracji biblijnej i etiopskiej te aspekty są bardziej symboliczne niż historyczne.
Ta legenda jest więc nie tylko opowieścią o spotkaniu dwóch wielkich władców, ale także ma głębokie implikacje dla rozumienia tożsamości, historii i duchowości Etiopii, łącząc ją z większym światem starożytnych cywilizacji i tradycji religijnych.
Królowa Saba i Król Salomon: Według legendy, królowa Saba, zwana także Makeda, odwiedziła króla Salomona w Jerozolimie. Ich spotkanie miało być pełne mądrości i dostojeństwa, co zaowocowało narodzinami syna, Menelika I. Ten syn, jak głosi legenda, później zabrał Arkę Przymierza do Etiopii, zakładając tam dynastię salomowską. Ta historia jest integralną częścią etiopskiej tożsamości, szczególnie w kontekście Kościoła Ortodoksyjnego, który wierzy, że Arka Przymierza jest przechowywana w kościele Matki Bożej Syjonu w Aksum.
Menelik I i Dynastia Salomonska: Menelik I jest uznawany za założyciela dynastii, która rządziła Etiopią przez wieki. Legenda ta nie tylko miała służyć jako dowód na boskie pochodzenie władców Aksum, ale również jako symboliczne połączenie z Izraelem, co mogło mieć wpływ na religijne i kulturalne więzi między tymi dwoma narodami.
Obeliski Aksum: Obeliski, czyli stelae, są kolejnym elementem legend Aksum. Te imponujące monolityczne struktury miały symbolizować potęgę i bogactwo królestwa. Niektóre legendy przypisują im magiczne właściwości, sugerując, że mogły one wpływać na pomyślność i ochronę królestwa.
Bogactwo i Potęga: Królestwo Aksum było znane z handlu i strategii morskiej, co przyciągało liczne opowieści o bogactwie i potędze. Aksum było centrum handlu między Afryką, Azją i Europą, co mogło rodzić legendy o nieprzebranych skarbach i tajemniczych artefaktach, które miały przynieść szczęście lub moc swoim posiadaczom.
Te legendy i mity nie tylko wzbogacają historię Aksum, ale również nadają jej unikalny charakter, który do dziś inspiruje badaczy, historyków i miłośników historii. Ich znaczenie wykracza poza samą historię, wpływając na kulturę i tożsamość Etiopii.
Królestwo Aksum powstało około I wieku n.e. i istniało do około X/XI wieku n.e., czyli przez około tysiąc lat. Jego okres świetności przypadał na okres od III do VII wieku, kiedy to Aksum było potężnym centrum handlu i cywilizacji na wschodnim wybrzeżu Afryki.
Aksum było starożytnym królestwem położonym na terenie dzisiejszej Etiopii i Erytrei. Było to ważne centrum handlu i cywilizacji w starożytnych czasach, znane głównie ze swojego bogactwa, religii monoteistycznej (chrześcijaństwo) oraz monolitycznych obelisków. Aksum było również jednym z pierwszych królestw, które przyjęły chrześcijaństwo jako oficjalną religię. Jego historia sięga około 100 roku n.e. i trwała do około X/XI wieku, kiedy to zostało zniszczone przez rosnącą potęgę arabskiego imperium.
Istnieje kilka teorii spiskowych związanych z Aksum, chociaż większość z nich ma niewielkie oparcie w faktach historycznych. Jedną z popularnych teorii jest pomysł, że starożytni Aksumici mieli kontakt z innymi starożytnymi cywilizacjami spoza Ziemi, co miało wpływ na ich rozwój technologiczny i kulturowy. Jednakże brak jest dowodów na poparcie takich teorii.
Inna teoria sugeruje, że skarby Aksum, takie jak Obeliski Aksum czy inne artefakty, zawierają tajemnice dotyczące zaginionych technologii lub starożytnych cywilizacji, co jednak również brakuje rzeczywistych dowodów.
Podobnie istnieją teorie spiskowe sugerujące, że Aksum było miejscem tajnych spotkań lub ukrytych skarbów, które są nadal ukryte lub nieodkryte przez współczesnych badaczy. Jednakże większość tych teorii opiera się na spekulacjach i fantazjach, a nie na solidnych dowodach naukowych.
Mitologia Aksum jest dość słabo udokumentowana, ale istnieją pewne informacje na temat wierzeń i praktyk religijnych w tym starożytnym królestwie. W większości Aksumici wyznawali politeistyczną wiarę, czcząc różnych bogów i boginie, takie jak Mahrem, bóg nieba, Astar, bogini miłości, czy Wata, bóg wojny.
Mahrem (lub Beher) – był uważany za boga nieba, ale także morza, co odzwierciedlało znaczenie handlu morskiego dla Aksumu. Jego kult był prawdopodobnie ściśle powiązany z bogactwem i ochroną podróżników.
Astar (lub Ashtar) – bogini miłości, która miała również aspekty związane z płodnością, podobnie jak w przypadku wielu bogiń miłości w starożytnych kulturach. Jej kult był zapewne ważny w kontekście życia codziennego i obrzędów związanych z małżeństwem czy narodzinami.
Wata – bóg wojny, czczony przez wojowników i królów. Jego kult mógł być związany z sukcesami wojskowymi Aksumu oraz ochroną królestwa przed inwazjami.
Oprócz tych trzech, istniały inne bóstwa, które były częścią panteonu Aksum:
Medr – bóg mądrości i wiedzy, co pokazuje, że Aksumici cenili intelektualne aspekty życia.
Athtar – bóg burzy i deszczu, istotny w rolniczym społeczeństwie, gdzie opady deszczu miały kluczowe znaczenie dla upraw.
Shams – bogini słońca, która była czczona w wielu starożytnych kulturach regionu.
Przed chrześcijaństwem, religia Aksum była również powiązana z praktykami takimi jak ofiary, pielgrzymki do świętych miejsc, oraz obrzędami związanymi z cyklem życia, rocznymi festiwalami i wydarzeniami politycznymi.
W IV wieku n.e., król Ezana przyjął chrześcijaństwo, co oznaczało koniec oficjalnego politeizmu w Aksum, choć niektóre z tych dawnych praktyk i wierzeń mogły przetrwać w formie synkretycznej, mieszając się z nową religią. Na przykład, niektóre cechy świąt chrześcijańskich mogą mieć korzenie w dawnych obrzędach pogańskich.
Ze względu na skąpe źródła i fakt, że większość pism z tamtego okresu zostało zniszczone lub zastąpione po przyjęciu chrześcijaństwa, nasza wiedza o aksumickiej mitologii jest ograniczona, ale to, co wiemy, wskazuje na bogatą kulturę religijną i duchową, która miała wiele wspólnego z innymi starożytnymi kulturami obszaru Bliskiego Wschodu i Afryki Wschodniej.
Jednakże, w IV wieku Aksum stało się jednym z pierwszych państw, które przyjęło chrześcijaństwo jako oficjalną religię, co miało znaczący wpływ na jego mitologię i kulturę. Legendy chrześcijańskie, takie jak legenda o pochodzeniu dynastii królewskiej związanej z królową Saby i królem Salomonem, również odgrywały ważną rolę w mitologii Aksum.
Ponadto, Aksum był miejscem, gdzie praktykowane były również lokalne wierzenia i kulty związane z różnymi naturałami, jak również istniały pewne formy synkretyzmu religijnego, w których elementy wierzeń starożytnych i nowo przyjętych religii chrześcijańskich łączyły się ze sobą. Jednakże, ze względu na brak szczegółowych źródeł pisanych, nasza wiedza na temat mitologii Aksum jest ograniczona.
Aksum słynęło z monumentalnych obelisków, które były wykute z jednego kawałka granitu i miały symboliczne i religijne znaczenie. Niektóre z tych obelisków są najwyższymi w Afryce.
W regionie Aksum znajdują się również monolityczne kościoły, wyrzeźbione w skałach. Najsłynniejszym z nich jest Kościół Św. Marii w Szwamby.
Aksum jest często uważane za jedno z możliwych miejsc pochodzenia kawy. Istnieje legenda, że pasterz o imieniu Kaldi odkrył właściwości kawowca po tym, jak zauważył, że jego kozy były szczególnie energiczne po zjedzeniu owoców kawowca. Królestwo Aksum pozostawiło po sobie liczne inskrypcje w języku ge’ez, które są ważnym źródłem informacji na temat historii i kultury tego regionu. Wiele z tych inskrypcji jest wyrytych na stelach, które są rodzajem monumentalnych kamieni nagrobnych.
Aksum było jednym z pierwszych królestw, które przyjęły chrześcijaństwo jako oficjalną religię. Wiele z najstarszych kościołów chrześcijańskich w Etiopii znajduje się w okolicach Aksum.
Królestwo Aksum mogło być bardzo różnorodne i dynamiczne, obejmując obszary od dzisiejszej Etiopii po Erytreę i północną część dzisiejszej Somalii. Oto kilka aspektów, które mogły charakteryzować Aksum:
Stolicą Aksum mogło być miasto o nazwie Aksum, które było głównym ośrodkiem politycznym, handlowym i kulturalnym. Wokół stolicy rozwijały się liczne osady i miasta, tworząc złożoną sieć osadniczą.
W Aksum mogły istnieć imponujące budowle, takie jak pałace, świątynie i fortyfikacje. Monolityczne kościoły i olbrzymie obeliski były charakterystycznymi elementami krajobrazu.
Aksum było ważnym centrum handlu międzynarodowego, kontrolującym szlaki handlowe prowadzące z Afryki do Azji i Europy. Produkty takie jak złoto, kość słoniowa, kadzidło i przyprawy były wymieniane na luksusowe towary importowane z odległych regionów.
W Aksum występowało zróżnicowanie kulturowe i religijne. Politeistyczne wierzenia były obecne obok chrześcijaństwa, a różnorodność etniczna i językowa przyczyniała się do bogactwa kulturowego.
Królestwo Aksum mogło być monarchią, gdzie władza była dziedziczna i koncentrowała się wokół króla lub królowej. Istniała również klasa arystokratyczna oraz urzędnicy administracyjni, którzy zarządzali sprawami państwa na szczeblu lokalnym i centralnym.
Aksumici byli znani ze swojego wysokiego poziomu sztuki i rzemiosła, w tym rzeźbienia w kamieniu, wyrobu biżuterii, ceramiki i tkanin.
To tylko ogólny zarys, ale Królestwo Aksum prawdopodobnie było złożonym społeczeństwem o bogatej historii i kulturze, która ewoluowała przez wieki.
Świetnie – poniżej znajdziesz zaktualizowaną wersję artykułu o królestwie Aksum z dodanymi źródłami historycznymi i naukowymi (w formie przypisów i bibliografii). Wszystkie odniesienia oparte są na wiarygodnych publikacjach, źródłach akademickich i muzealnych.
—
Aksum – starożytne królestwo między legendą a rzeczywistością
1. Legendy i boskie dziedzictwo
Według Biblii (1 Krl 10,1–13), królowa Saby odwiedziła Salomona, przynosząc dary: złoto, kamienie szlachetne i przyprawy[^1].
Etiopska kronika „Kebra Nagast” (XIV w.) rozwija ten motyw: królowa (Makeda) rodzi Salomonowi syna Menelika I, który przywozi do Etiopii Arkę Przymierza[^2].
To mitologiczne dziedzictwo legitymizowało władzę etiopskich cesarzy aż do XX wieku, a Aksum było traktowane jako święta stolica „Nowego Izraela”[^3].
2. Pozycja geopolityczna i gospodarcza
Królestwo Aksum (ok. I–VII w. n.e.) położone było strategicznie – między szlakami handlowymi Morza Czerwonego i wnętrza Afryki[^4].
Handlowało z Egiptem, Bizancjum, Arabią, Indiami i Chinami. Eksportowano m.in. kość słoniową, kadzidło i złoto, importowano luksusy (tkaniny, szkło, przyprawy)[^5].
Jako jedno z pierwszych państw afrykańskich Aksum emitowało własne monety – złote, srebrne i brązowe[^6].
3. Kultura, architektura i pismo
Najbardziej charakterystyczne zabytki Aksum to stele – gigantyczne kamienne obeliski, niektóre mające ponad 20 metrów wysokości[^7].
Inskrypcje na stelach były wielojęzyczne: w grece, języku sabaeńskim i ge’ez[^8], co potwierdzało otwartość kulturową królestwa.
Aksum opracowało także unikalny system pisma – ge’ez, który stał się liturgicznym językiem Kościoła etiopskiego[^9].
4. Religia: od pogaństwa do chrześcijaństwa
Przed IV wiekiem w Aksum dominował politeizm – czczono bogów wojny, płodności i ziemi[^10].
Za panowania króla Ezany, który przyjął chrzest ok. 330 r. n.e., Aksum stało się jednym z pierwszych chrześcijańskich państw świata[^11].
Kościół Matki Bożej z Syjonu w Aksum do dziś jest uznawany za miejsce przechowywania Arki Przymierza[^12].
5. Dziedzictwo współczesne
Ruiny Aksum – w tym stele, pałace i grobowce – zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO[^13].
Kultura Aksum ma ogromne znaczenie dla tożsamości Etiopii – religijnej, narodowej i historycznej – i pozostaje symbolem ciągłości cywilizacyjnej od starożytności do współczesności.
📚 Bibliografia i źródła
[^1]: Biblia Tysiąclecia, 1 Księga Królewska 10,1–13.
[^2]: Budge, E. A. Wallis, The Kebra Nagast: The Queen of Sheba and Her Only Son Menyelek, Oxford University Press, 1922.
[^3]: Munro-Hay, Stuart, Aksum: An African Civilization of Late Antiquity, Edinburgh University Press, 1991.
[^4]: Sergew Hable Sellassie, Ancient and Medieval Ethiopian History to 1270, Addis Ababa, 1972.
[^5]: Phillipson, David W., Foundations of an African Civilisation: Aksum and the Northern Horn, 1000 BC – AD 1300, James Currey, 2012.
[^6]: Hahn, Wolfgang, Sylloge of Aksumite Coins in the Ashmolean Museum, Oxford, 1991.
[^7]: UNESCO World Heritage Centre: Aksum
[^8]: Drewes, A. J., Inscriptions de l’Aksum, 1962.
[^9]: Ullendorff, Edward, The Ethiopians: An Introduction to Country and People, Oxford University Press, 1965.
[^10]: Kobishchanov, Yuri, Axum, Pennsylvania State University Press, 1979.
[^11]: Kaplan, Steven, The Monastic Holy Man and the Christianization of Early Solomonic Ethiopia, Wiesbaden, 1984.
[^12]: Hancock, Graham, The Sign and the Seal: The Quest for the Lost Ark of the Covenant, Heinemann, 1992.
[^13]: UNESCO World Heritage List – Site No. 15: Aksum, Ethiopia.
Z marzeń i snów 