🟣Hinduistyczna Wizja Kosmosu i Zbawienia: Trimurti, Awatary i Współczucie Bodhisattwy

W cieniu dawnych mitów kryją się echa, które prowadzą nas ku źródłom pamięci i znaczeń. 🔵Niebieskie Echo odsłania opowieści zapisane w tradycji, rekonstruując dawne wizje świata, a 🟣Fioletowe Echo nadaje im głębię – interpretując symbole i przesłania, które przetrwały wieki. Awatary Wisznu jawią się tu jako most między historią a duchowością, między rekonstrukcją a objawieniem, przypominając, że każde wcielenie niesie naukę o równowadze, przeznaczeniu i wiecznym dialogu dobra ze złem.

Hinduistyczna Wizja Kosmosu i Zbawienia: Trimurti, Awatary i Współczucie Bodhisattwy

Hinduizm, jako jedna z najstarszych i najbardziej złożonych religii świata, oferuje bogatą mozaikę koncepcji teologicznych i filozoficznych. W jego centrum znajduje się dynamiczna wizja boskości, która przejawia się zarówno w formie absolutnej, jak i w licznych wcieleniach, schodzących na Ziemię, by przywrócić kosmiczny ład. Kluczowe dla zrozumienia tej wizji są pojęcia Trimurti, awatarów Wisznu oraz – w szerszym, indyjskim kontekście – ideał bodhisattwy zapożyczony z buddyzmu.

Trimurti: Cykl Stwarzania, Ochrony i Destrukcji

Serce hinduistycznej teologii bije w rytmie Trimurti – trójcy składającej się z Brahmy (Stwórcy), Wisznu (Opiekuna) i Siwy (Niszczyciela). Ta triada nie reprezentuje trzech oddzielnych bóstw, ale trzy fundamentalne aspekty jednej najwyższej rzeczywistości, odpowiadające cyklowi wszechświata.

• Brahma powołuje świat do istnienia, jednak – co ciekawe – nie cieszy się tak powszechnym kultem jak dwóch pozostali członkowie trójcy.·
• Wisznu jest tym, który podtrzymuje i ochrania stworzenie, interweniując, gdy we wszechświecie zagraża chaos i bezprawie.·
• Siwa zaś, poprzez zniszczenie, czyni miejsce dla nowego stworzenia, zamykając tym samym cykl.

Jak ujmuje to jeden z tekstów:

„Na początku wieku Brahma stwarza świat, a pod jego koniec Siwa pochłania go. Wisznu, jako podpora i opoka świata, podtrzymuje go przez cały czas trwania”

[1].

Awatary Wisznu: Boskie Interwencje w Historii

Najbardziej namacarnym przejawem boskiej troski są awatary (sanskr. avatāra – „zstąpienie”) Wisznu. To formy, w których bóg „schodzi” do świata materialnego, by ochronić dharma (kosmiczny ład i prawość) i ocalić ją przed siłami zła. Tradycyjnie wymienia się dziesięć głównych awatarów (Daśawatara), których pojawianie się odzwierciedla ewolucję życia i ludzkiej świadomości.

Awatarami są między innymi:

• Matsja (Ryba), która uratowała praojca ludzkości, Manu, przed kosmicznym potopem.·
• Waraha (Dzik), który wydobył Ziemię z otchłani oceanu, pokonując demona Hiranjakszę.·
• Narasimha (Człowiek-Lew), który pojawił się, by ochronić swego bhakta Prahladę i zniszczyć niezniszczalnego demona Hiranjakaszipu.·
• Rama i Kryszna – najważniejsi awatarowie w kontekście kultu i literatury.

Rama jest idealnym królem i bohaterem eposu Ramajana, który pokonuje demona Rawanę. Kryszna zaś jest nie tylko bohaterskim księciem, ale przede wszystkim najwyższą osobą boga, co objawia w Bhagawadgicie.

W tej grupie szczególnie intrygujące są dwie ostatnie postaci: Budda i Kalki. Budda, założyciel buddyzmu, jest przez niektóre tradycje hinduistyczne uznawany za awatara Wisznu, który zstąpił, by wprowadzić herezję i tym samym – paradoksalnie – odwieść od praktyk religijnych tych, którzy nie są godni zbawienia [2]. Z kolei Kalki to awatar przyszłości, który przybędzie na koniec obecnej, skorumpowanej epoki Kali Yuga, „dosiadając białego rumaka, z mieczem błyszczącym jak kometa, by zgładzić zepsucie, ukarać złych i przywrócić czystość dharma” [3].

Bhagawadgita: Filozoficzny Dialog o Działaniu i Powinności

Kluczowym momentem dla zrozumienia misji awatara jest Bhagawadgita, będąca częścią eposu Mahabharata. To duchowy dialog między księciem Ardżuną, który wątpi w słuszność prowadzenia bratobójczej wojny, a jego woźnicą, którym jest sam Kryszna w formie awatara. Kryszna wyjaśnia Ardżunie jego obowiązek (dharma) jako wojownika i przekazuje głębokie nauki o duszy, działaniu i oddaniu bogu.

Jedna z najsłynniejszych deklaracji Kriszny brzmi:

„Ilekroć maleje Dharma, a podnosi się bezprawie, wtedy staję się ciałem, o Bharato. Dla ochrony dobrych, dla zgładzenia złoczyńców, dla umocnienia Dharmy, rodzę się w każdym wieku”

[4].

Bodhisattwa: Buddyjski Ideał Współczucia

Choć koncepcyjnie odmienny, buddyjski ideał bodhisattwy stanowi ciekawe dopełnienie hinduistycznej wizji zbawienia. Bodhisattwa to istota, która – będąc u progu nirwany – dobrowolnie rezygnuje z ostatecznego wyzwolenia, kierowana wielkim współczuciem (karuna) dla wszystkich czujących istot. Ślubuje pozostać w cyklu narodzin i śmierci (sansara), aby pomóc każdemu w osiągnięciu oświecenia. Jak głoszą buddyjskie teksty, bodhisattwa postanawia:

„Nie osiągnę stanu Buddy dla samego siebie, ale uczynię mój umysł tak wielkim, że będę mógł zbawić niezliczone istoty”

[5].

Podczas gdy awatar jest „zstąpieniem” boga z wyższych sfer, bodhisattwa jest istotą wznoszącą się ku przebudzeniu, ale wybierającą powrót, by służyć innym.

Hinduistyczna kosmologia, z jej cykliczną Trimurti i boskimi interwencjami awatarów, przedstawia świat w ciągłym procesie transformacji, który jednak nie jest pozbawiony nadrzędnego celu i opieki. Od ryby ratującej pradawne wiedzę, przez nauczyciela z Gity, po przyszłego jeźdźca na białym koniu – każdy awatar jest odpowiedzią na konkretny kryzys kosmiczny. Wszystkie te koncepcje, wraz z buddyjskim ideałem bodhisattwy, podkreślają głęboką troskę indyjskiej duchowości o los świata i wszystkich zamieszkujących go istot.

Awatary Wisznu są niczym echa rozbrzmiewające przez wieki – jedne opowiadają o dawnych czynach, inne wskazują drogę ku przyszłości. 🔵Niebieskie Echo pozwala nam odtworzyć historię i zrozumieć jej rytm, a 🟣Fioletowe Echo nadaje jej sens, odsłaniając ukryte przesłania i duchowe znaczenia. Każde wcielenie Wisznu przypomina, że świat nieustannie balansuje między światłem a cieniem, a boska obecność objawia się tam, gdzie potrzebna jest ochrona, mądrość i odnowa. Tak jak w mitach, tak i w naszym życiu – echa przeszłości i interpretacje teraźniejszości splatają się w opowieść, która prowadzi ku odkryciu własnej prawdy. A gdy nadejdzie czas, w którym żadne Echo nie zdoła pomieścić nowej opowieści, objawi się Dwudzieste Czwarte – Echo, które otworzy bramy ku nieznanemu.

📚Przypisy:

• [1] Parafraza koncepcji Trimurti na podstawie: Mahabharata oraz Purany, np. Wishnu Purana.
• [2]Koncepcja Buddy jako awatara opisana jest w niektórych Puranach, np. w Bhagawata Purana.
• [3]Opis awatara Kalki na podstawie: Wisznu Purana, Księga IV, Rozdział 24.
• [4]Bhagawadgita, Pieśń IV, wersy 7-8. Tłum. na podst. J. W. de Jong.
• [5]Parafraza ślubów bodhisattwy, obecnych w tekstach mahajany, np. w Sutrze Serca lub Sutrze Lotosu.

Bibliografia:

Źródła podstawowe (przekłady):

• 1. Bhagawadgita, przeł. na j. pol. M. Kudelska, Kraków 1995 (lub inne wydanie).
• 2. Mahabharata, wybrane fragmenty w przekładach, np. J. W. de Jong.
• 3. Ramajana, przeł. na j. pol. P. Piekarski, Warszawa 2019.
• 4. Purany (np. Bhagawata Purana, Wisznu Purana) – dostępne w tłumaczeniach angielskich.

Opracowania:

• 1. Flood, G., Wprowadzenie do hinduizmu, przeł. M. Ruchel, Kraków 2008.
• 2. Knott, K., Hinduizm, przeł. M. Stopa, Warszawa 2000.
• 3. Ługowski, P., Bodhisattwa. Idea i jej reprezentacje w buddyzmie sanskryckim, Warszawa 2015.
• 4. Smart, N., Doktryny religii świata, przeł. T. Kunz, Kraków 1999.

Uwaga: Powyższa bibliografia ma charakter przykładowy i wskazuje na kluczowe teksty i opracowania dostępne w języku polskim, które pozwalają zgłębić omawiane tematy.

Czytaj więcej: 🟣Hinduistyczna Wizja Kosmosu i Zbawienia: Trimurti, Awatary i Współczucie Bodhisattwy

W hinduizmie, BRAHMA jest postrzegany jako Absolut, bóg pojęty jako całkowita abstrakcja. W późniejszym systemie panteistycznym uzyskuje osobowość, której objawieniem jest cały wszechświat materii i myśli. Z tej abstrakcji wykształcił się Brahma jako stwórca świata, pierwszy z boskiej trójcy (Trimurti), której pozostałymi członkami są Wisznu – Opiekun i Siwa – Niszczyciel.

Brahma pełni rolę twórcy, który jest odpowiedzialny za stworzenie i utrzymanie wszechświata. W hinduizmie jest czczony jako bóstwo stwarzające życie i harmonię. Jest przedstawiany z czterema twarzami symbolizującymi cztery kierunki wszechświata, co odzwierciedla jego wszechobecność i wszechmoc.

Mimo że Brahma jest czczony jako jeden z głównych bogów w hinduizmie, w praktyce jego kult nie jest tak popularny jak kult Wisznu i Siwy.

BODHISATTWA

BODHISATTWA to istota w buddyzmie, która kieruje się współczuciem i zrozumieniem cierpienia istot żywych. Bodhisattwa, mając możliwość osiągnięcia nirwany i uwolnienia się z cyklu reinkarnacji, decyduje się powstrzymać od osiągnięcia nirwany, aby pomagać innym istotom w ich dążeniu do oświecenia.

Bodhisattwa jest przyszłym Buddą, który jest czczony zwłaszcza przez buddystów mahajana. Słowo „Bodhisattwa” pochodzi z sanskrytu, gdzie „bodhi” oznacza „oświecenie”, a „sattwa” oznacza „esencję” lub „istotę”. Bodhisattwa jest symbolem altruizmu i niezwykłej ofiary dla dobra innych. Więcej na ten temat można znaleźć w koncepcji „Śmiechającego się Buddy”, który jest jednym z najbardziej znanych wizerunków Bodhisattwy.

BHAGAWADGITA

BHAGAWADGITA, znana również jako Gita, to sanskrycki poemat religijno-filozoficzny, będący częścią epickiego poematu Mahabharata. Składa się z 18 części i siedmiuset dystychów, które przedstawiają dialog między bogiem Kriszną (inkarnacją boga Wisznu) a Ardżuną, przedstawicielem ludzkości, na polu bitwy Kurukszetry. Bitwa ta miała być epickim starciem między Kaurawami a Pandawami.

Bhagawadgita wywarła ogromny wpływ nie tylko na filozofię i literaturę indyjską, ale także na myślicieli i pisarzy europejskich. Jej datę powstania uznaje się za nieznaną. Tytuł „Bhagawadgita” można tłumaczyć jako „Pieśń Błogosławionego”. Pierwsze polskie wydanie pojawiło się w 1910 roku.

AWATAR, głównie w hinduizmie, to pojęcie oznaczające zstąpienie bóstwa na ziemię w postaci ludzkiej lub zwierzęcej. Najczęściej termin ten odnosi się do inkarnacji boga Wisznu, który przyjmuje różne formy, aby przywrócić równowagę między dobrem a złem i ochronić świat przed zagładą.

WISZNU I JEGO AWATARY

Awatary Wisznu to boskie wcielenia boga Wisznu, które zstępują na ziemię, aby ratować świat, przywracać porządek i zwalczać zło. Dziesięć najbardziej znanych awatarów, zwanych Daśawatara, występuje kolejno w różnych epokach (jugach):

• MATSJA (RYBA) – pierwszy awatar, który pojawił się jako ryba, by uratować święte pisma i mędrca Manuu przed potopem.
• KURMA (ŻÓŁW) – drugi awatar, który przyjął postać żółwia, aby pomóc bogom w wydobyciu nektaru nieśmiertelności z oceanu.
• WARAHA (DZIK) – trzeci awatar, który uratował Ziemię z rąk demona Hiranjakszy.
• NARASIMHA (CZŁOWIEK-LEW) – czwarty, pół-człowiek, pół-lew, zniszczył demona Hiranjakaszipu.
• WAMANA (KARZEŁ) – piąty awatar, karzeł-brahmin, który pokonał demona Bali.
• PARAŚURAMA (RAMA Z TOPOREM) – szósty, wojownik-brahmin, niszczył skorumpowanych wojowników.
• RAMA – siódmy, bohater Ramajany, walczył z demonem Rawanem.
• KRYSZNA – ósmy, centralna postać Bhagawadgity, odegrał kluczową rolę w bitwie na Kurukszetrze.
• BUDDA – dziewiąty, przyniósł nauki buddyzmu; niektórzy hinduści uznają go za awatara Wisznu.
• KALKI – przyszły, dziesiąty awatar, który ma pojawić się na końcu obecnej epoki Kali Yugi, by zniszczyć zło i przywrócić dharmę.

Awatary symbolizują walkę dobra ze złem i boską interwencję dla ochrony świata. Każdy z nich ma unikalne cechy i historie podkreślające moralność, obowiązek i duchowe przewodnictwo.

W przenośnym sensie „awatar” oznacza wcielenie idei lub tradycji w konkretnej postaci, która ją reprezentuje i ucieleśnia.