🧬Opowieści o Powstaniu Świata

🧬 Bursztynowe Echo – Wstęp do Opowieści o Początku

Zanim zapisano pierwsze słowo, zanim powstały granice i języki, ludzie spoglądali w gwiazdy, w ziemię i w siebie, szukając odpowiedzi na najstarsze pytanie: skąd jesteśmy? Te opowieści – przekazywane szeptem przy ogniskach, w pieśniach, rytuałach i snach – są echem przodków, którzy próbowali zrozumieć świat, zanim jeszcze miał imię. W tym wpisie wsłuchujemy się w ich głosy: mitologie, które nie tylko tłumaczą początek, ale też odsłaniają duszę kultur, które je stworzyły. To podróż przez pamięć ludzkości – przez bursztynowe ścieżki dziedzictwa, które wciąż świecą w naszych marzeniach.

Fascynująca mozaika mitologicznych narracji

Od zarania dziejów ludzie spoglądali w gwiazdy, obserwowali pory roku i zadawali sobie fundamentalne pytania: Skąd się wzięliśmy? Jak powstał świat? Odpowiedzi na te pytania, utkane z marzeń, snów i głębokich duchowych przeczuć, dały początek niezliczonym mitom kosmogonicznym. Stanowią one nie tylko prehistoryczne próby wyjaśnienia naukowych zagadek, ale są przede wszystkim zwierciadłem, w którym przegląda się ludzka dusza z jej lękami, nadziejami i pragnieniem uporządkowania rzeczywistości. Artykuł ten jest podróżą przez ponad 20 kultur i tradycji, ukazującą niezwykłą różnorodność i zadziwiające podobieństwa w opowieściach o początkach wszystkiego.

🧭 Przegląd mitologii: Od Chaosu do Ładu

Grecka: Narodziny z Chaosu

W greckim micie wszystko zaczyna się od Chaosu– bezkształtnej, pierwotnej pustki. Z niej wyłaniają się pierwsze bóstwa: Gaja (Ziemia) i Uranos (Niebo). Hezjod w „Teogonii” opisuje ten moment z monumentalną powagą:

„Najpierw powstał w prawdzie Chaos, a potem dopiero / Gaja o szerokich łonach, zawsze bezpieczna siedziba wszystkich / […] / I Tartar mglisty w głębi pod ziemią o szerokich drogach / I między nimi wszystkich Eros”.

[^1]

To właśnie Eros,siła miłości i pożądania, pozwolił Gai i Uranosowi zrodzić kolejne pokolenia tytanów i bogów, dając początek uporządkowanemu kosmosowi.

Nordycka: Ciało Olbrzyma jako Fundament Świata

W mitologii nordyckiej na początku istniała jedynie otchłań Ginnungagap.Z jej przeciwieństw – ognia i lodu – narodził się pierwszy istotny byt, olbrzym Ymir, oraz magiczna krowa Audhumla. Podczas gdy Audhumla lizała lód, by stworzyć pierwszego boga, Ymir stał się materiałem budulcowym świata. „Edda Poetycka” w „Pieśni o Vafþrúðnirm” relacjonuje:

„Z ciała Ymira świat został stworzony, / z jego kości – góry, z czaszki – niebo, / a z jego krwi – morze”.

[^2]

Świat powstał więc z ofiary,a jego elementy są dosłownie ciałem pierwotnego olbrzyma.

Egipska: Stworzenie z Praoceanu Nun

Dla starożytnych Egipcjan początkiem był praocean Nun– bezkresny, ciemny i bezładny. Z niego wyłonił się samostworzony bóg Atum (lub Re-Atum), który zapoczątkował akt stworzenia. Teksty piramid, jedne z najstarszych religijnych pism świata, głoszą:

„Ja jestem Atum, Stwórca Nieba. / Ja jestem tym, który istniał sam, w Nun. / Ja jestem Re, u początku jego władzy”.

[^3]

Atum, często poprzez masturbację lub wypowiedzenie słów, powołał do istnienia pierwszą parę bogów: Szu (Powietrze) i Tefnut (Wilgoć), którzy z kolei zrodzili Geba (Ziemię) i Nut (Niebo).

Hinduska: Kosmiczny Sen Wisznu

W hinduizmie stworzenie ma charakter cykliczny.W przerwie między jednym a drugim istnieniem świata, bóg Wisznu pogrążony jest w kosmicznym śnie na wężu Shesha, unoszącym się na oceanie przyczyn. Z jego pępka wyrasta lotos, a z niego rodzi się Brahma, stwórca naszego wszechświata. W „Bhagawata Puranie” znajdujemy opis:

„W czasie rozpuszczenia kosmosu Pan [Wisznu] spoczywa w łonie przyrody mayi, a gdy się budzi, jedynie przez Swą wolę stwarza ponownie całe stworzenie”.

[^4]

Stworzenie jest więc snem boga,a materialny świat – jego boską wizją.

Chińska i Japońska: Stworzenie przez Rozdzielenie i Rytuał

W Chinach kosmos narodził się,gdy olbrzym Pangu oddzielił niebo (Yang) od ziemi (Yin). Rosnąc przez 18 000 lat, utrzymywał je od siebie, a gdy umarł, jego ciało przekształciło się w elementy krajobrazu:

„jego oddech stał się wiatrem i chmurami, jego głos – gromem, lewe oko – słońcem, a prawe – księżycem”

.[^5]

W Japonii zaś stworzenie jest aktem rytualnym. Bóstwa Izanagi i Izanami, stojąc na Niebiańskim Moście, zanurzyli włócznię ozdobioną klejnotami w oceanie pierwotnym. Krople słonej wody, które spadły z ostrza, skrzepły, tworząc pierwszą wyspę. Na niej, wykonując sakralny taniec wokół słupa, powołali do życia archipelag Japonii.

Kultury prekolumbijskie i Aborygeńska: Cykle i Czas Snów

Dla Majów ,Azteków czy Inków świat nie był stworzony raz, ale przechodzi przez cykle („słońca”), każdy kończący się kataklizmem i rozpoczynający na nowo. To wizja dynamiczna, pełna napięcia między tworzeniem a zniszczeniem.

Tymczasem dla Aborygenów australijskich stworzenie nie jest wydarzeniem z przeszłości, lecz trwającym „Czasem Snów” (Dreamtime). To duchowy wymiar czasu, w którym przodkowie-istoty wyszły z ziemi, wędrowały i swoimi czynami ukształtowały krajobraz, nadając mu formę i prawa. Jak pisze antropolog Mircea Eliade:

«Dla Aborygena mit nie jest opowieścią, ale rzeczywistością, którą się przeżywa».

[^6]

Słowiańska i Afrykańska: Glina, Drzewo i Duch

W wierzeniach Słowian początkiem był Rod– najwyższy bóg, stwórca wszystkiego. To on oddzielił świat widzialny (Jaw) od niewidzialnego (Naw) i powołał do istnienia innych bogów, takich jak Perun (bóg gromu) i Weles (bóg podziemi, magii i bydła). Ich odwieczny konflikt symbolizuje walkę porządku z chaosem.

W mitologii ludu Joruba (Afryka Zachodnia) najwyższy bóg Olorun zlecił niższemu bogu Obatali stworzenie ludzi. Obatala ulepił ich z gliny, a Olorun tchnął w nich życie. Mit ten podkreśla współpracę między sferą boską a materialną oraz boskie pochodzenie ludzkiej duszy.

Pozostałe Kultury: Różnorodność Inspiracji

• · Polinezyjska: Stworzenie często rozpoczyna się od ciemności (Po) i ewoluuje poprzez kolejne generacje bogów, aż do narodzin ludzi.·
• Fińska („Kalevala”): Świat powstał z jajeczki złotki (kaczki), złożonej na kolanie bogini Ilmatar, unoszącej się na praoceanie.·
• Sumeryjska: W „Eposie o Gilgameszu” świat został ukształtowany przez bogów po wielkiej powodzi, co pokazuje, jak kataklizm mógł być postrzegany jako moment odnowy.·
• Inuitów: Stworzenie często wiąże się z boginią Sedną, panią głębin morskich, która włada zwierzętami morskimi, od których zależał byt ludu.

Wspólni Tkacze Kosmicznego Gobelinu

Mimo geograficznych i kulturowych barier, mity o stworzeniu świata wykazują zdumiewające podobieństwa. Powtarzają się w nich motywy:

• 1. Stworzenie z Chaosu/Pustki: Chaos (Grecja), Ginnungagap (Nordycka), Nun (Egipt), Po (Polinezja).
• 2. Stworzenie przez Rozdzielenie: Pangu (Chiny), Izanagi i Izanami (Japonia), Rod (Słowiańska).
• 3. Stworzenie z Ciała Pierwotnej Istoty: Ymir (Nordycka), Pangu (Chiny).
• 4. Stworzenie przez Słowo/Myśl: Atum (Egipt), koncepcja Logosu w filozofii greckiej.
• 5. Stworzenie przez Zstąpienie/Działanie w Sferze Ducha: Dreamtime (Aborygeńska), kosmiczny sen Wisznu (Hinduska).

Te opowieści są więcej niż tylko archaicznymi legendami. Są one fundamentalnym wyrazem ludzkiej potrzeby znalezienia sensu, porządku i celu w otaczającej nas rzeczywistości. Ukazują one, że we wszystkich zakątkach Ziemi człowiek marzył, śnił i tworzył, by z bezkształtnego Chaosu wydobyć piękno i logikę Ładu. Są one naszym wspólnym, duchowym dziedzictwem.

🧬 Bursztynowe Echo

Każda z tych opowieści jest jak odłamek pradawnego lustra – odbija nie tylko wizję początku, ale też to, kim byli ci, którzy ją opowiadali. Choć różnią się językiem, symboliką i rytmem, wszystkie są próbą uchwycenia tajemnicy istnienia, zakorzenioną w pamięci przodków. Dziś, gdy świat zdaje się pędzić coraz szybciej, warto zatrzymać się przy tych mitach – nie jako bajkach, lecz jako duchowych mapach, które prowadzą nas ku zrozumieniu siebie i naszych korzeni. Bo może to właśnie w najstarszych opowieściach kryje się echo, które wciąż rozbrzmiewa w naszych marzeniach.

📚Przypisy

• [^1]: Hezjod, „Teogonia”, przeł. J. Łanowski, Warszawa 1999, w. 116-120.
• [^2]:„Edda Poetycka”, przeł. A. Załuska-Strömberg, Warszawa 1986, „Pieśń o Vafþrúðnirm”, zwrotka 21.
• [^3]:Teksty Piramid, tłum. za: M. Bard, „An Introduction to the Study of Ancient Egyptian Pyramid Texts”.
• [^4]:„Bhagawata Purana”, tłum. za: A.C. Bhaktiwedanta Swami Prabhupada, 2.9.1.
• [^5]:Mit o Pan Gu, za: A. Birrell, „Chinese Mythology: An Introduction”.
• [^6]:Mircea Eliade, „Traktat o historii religii”, przeł. J. Wierusz-Kowalski, Warszawa 1966.

📚Bibliografia:

• 1. Campbell, Joseph (1991). Mityczne obrazy. O prawdzie baśni. Warszawa: Wydawnictwo Pusty Obłok.
• 2. Eliade, Mircea (1966). Traktat o historii religii. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• 3. Graves, Robert (1992). Mity greckie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• 4. Grimal, Pierre (1987). Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• 5. Leach, Maria (red.) (1972). Funk & Wagnalls Standard Dictionary of Folklore, Mythology and Legend. New York: Funk & Wagnalls.
• 6. Szpakowska, Katarzyna (red.) (2009). Mity starożytnego Egiptu. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• 7. Cotterell, Arthur (2000). Encyklopedia mitologii. Grecy i Rzymianie, Celtowie, Germanie. Warszawa: Wydawnictwo RTW.
• 8. Bielicki, Marian (1987). Zapomniany świat Słowian. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Opowieści o powstaniu świata różnią się w zależności od kultury i religii.

Mitologia grecka

Na początku był Chaos, z którego wyłoniły się pierwsze bóstwa, takie jak Gaja (Ziemia) i Uranos (Niebo). Z ich związku narodziły się kolejne pokolenia bogów.

Biblia (Księga Rodzaju)

Bóg stworzył świat w sześć dni. Pierwszego dnia Bóg stworzył światło, oddzielając je od ciemności.

Mitologia nordycka

Na początku istniała przepaść Ginnungagap, otoczona przez lodowate Niflheim i ogniste Muspelheim. Z tej przepaści wyłonił się pierwszy olbrzym, Ymir, oraz krowa Audhumla, która go karmiła.

Mitologia egipska

Z pierwotnego oceanu Nun wyłonił się bóg Atum, który stworzył pierwsze bóstwa, takie jak Szu (powietrze) i Tefnut (wilgoć). 

Mitologia hinduska

W Rigwedzie, jednym z najstarszych tekstów hinduskich, opisano, że wszechświat powstał z pierwotnego oceanu, a bóg Wisznu spoczywał na wężu Anancie. Z jego pępka wyrósł lotos, z którego narodził się Brahma, stwórca świata.

Mitologia chińska

Według legendy, na początku istniał chaos w postaci jaja kosmicznego. Z tego jaja wyłonił się Pangu, który oddzielił niebo od ziemi. Po jego śmierci jego ciało stało się elementami świata: kości górami, krew rzekami, a oddech wiatrem.

Mitologia japońska

W mitologii shintoistycznej, bogowie Izanagi i Izanami stworzyli wyspy Japonii, zanurzając włócznię w ocean i unosząc ją, tworząc krople, które stały się wyspami.

Mitologia maoryska

W mitologii Maorysów z Nowej Zelandii, Rangi (Niebo) i Papa (Ziemia) byli ściśle złączeni, a ich dzieci żyły w ciemności między nimi. Dzieci postanowiły oddzielić rodziców, co stworzyło światło i przestrzeń do życia.

Mitologia afrykańska (Joruba)

W mitologii Joruba, bóg Obatala stworzył ludzkość z gliny, a bóg Olorun tchnął w nich życie. 

Mitologia aztecka

Według Azteków, świat przeszedł przez pięć epok, zwanych Słońcami. Każda epoka kończyła się katastrofą, a obecny świat jest piątym Słońcem, stworzonym przez bogów po poprzednich zniszczeniach.

Mitologia inkaska

W mitologii Inków, bóg Wirakocza stworzył świat, ludzi i zwierzęta. Po wielkiej powodzi, Wirakocza odnowił świat, tworząc nowe pokolenie ludzi z kamienia.

Mitologia aborygeńska

W mitologii Aborygenów z Australii, czas snu (Dreamtime) to okres, w którym przodkowie duchowi stworzyli krajobrazy, rośliny, zwierzęta i ludzi. Te opowieści są przekazywane ustnie i mają głębokie znaczenie duchowe.

Mitologia hawajska

Według hawajskich legend, bogini Papa (Ziemia) i bóg Wākea (Niebo) stworzyli wyspy Hawajów oraz pierwszych ludzi. Ich potomkowie stali się przodkami Hawajczyków.

Mitologia fińska

W mitologii fińskiej, Kalevala opisuje, jak świat powstał z jajka kaczki, które rozbiło się na kolanie bogini Ilmatar. Skorupki jajka stały się ziemią, niebem, słońcem i księżycem.

Mitologia słowiańska

Według niektórych wersji, na początku istniał tylko ocean. Bóg Rod stworzył świat, wyciągając z wody ziemię i tworząc niebo. Inne wersje mówią o bogach Perunie i Welesie, którzy walczyli o kontrolę nad światem.

Mitologia sumeryjska

W mitologii Sumerów, bogowie An (niebo) i Ki (ziemia) byli pierwotnymi bóstwami. Ich syn Enlil oddzielił niebo od ziemi, tworząc przestrzeń do życia dla ludzi.

Mitologia polinezyjska

W mitologii Polinezyjczyków, bogowie Tangaroa (bóg morza) i Tane (bóg lasów) współpracowali, aby stworzyć świat. Tangaroa stworzył morza i oceany, a Tane stworzył lasy i góry.

Mitologia Inuitów

Według Inuitów, świat został stworzony przez Wielkiego Kruka, który wyłonił się z ciemności i stworzył ląd, morze, zwierzęta i ludzi.

Mitologia filipińska

W mitologii Filipińczyków, bogowie Bathala (bóg stwórca) i Aman Sinaya (bogini morza) walczyli ze sobą, aż Bathala stworzył ziemię, a Aman Sinaya stworzyła morza i rzeki.

Mitologia Majów

Według mitologii Majów bogowie stworzyli świat kilkukrotnie. Pierwszy świat zrobiono z błota, drugi z drewna, a obecny świat, zamieszkały przez ludzi, stworzono z kukurydzy. W Popol Vuh, świętej księdze Majów, opisano proces tworzenia świata, w którym bogowie eksperymentowali, aż stworzyli ludzi, którzy mogliby czcić i oddawać im cześć.